Εκτύπωση αυτής της σελίδας

Ψυχοπνευματικά γνωρίσματα της εφηβείας - Ηθική και Θρησκευτική αγωγή

Δημοσιεύτηκε: Δευτέρα, 23 Σεπτεμβρίου 2019 13:07 Ψυχοπνευματικά γνωρίσματα της εφηβείας - Ηθική και Θρησκευτική αγωγή

Γράφει ο Γιάννης Γουργιώτης

….Στην εφηβεία το παιδί αποκτά ικανότητες που δεν είχε στην παιδική του ηλικία. Τώρα, από το στάδιο της πρακτικής νοημοσύνης έχει περάσει στο στάδιο της θεωρητικής σκέψης  ή αφηρημένης διανόησης, κατά Πιαζέ( Jean Piaget). Δεν έχει πια την ανάγκη ύπαρξης υλικών αντικειμένων για να κατανοήσει τις έννοιες των πραγμάτων. Η συλλογιστική του ικανότητα το βοηθά να κάνει νοητικά άλματα, να κάνει υποθέσεις. Κατανοεί τώρα την έννοια του Θεού και την ιδιότητα της θεότητας, με τον εκκλησιασμό και με τη βοήθεια των εικόνων του Χριστού, της Παναγίας ή των Αγίων η ύπαρξη των οποίων είναι αναγκαία, διότι ενισχύει το θρησκευτικό συναίσθημα. Είναι σε θέση να συμβιβάζει την επιστημονική γνώση με το θρησκευτικό συναίσθημα, ικανότητα που δεν είχε ακόμη στην προ-εφηβεία, όταν διάφορα θέματα της καθημερινότητας που προέκυπταν από επιστημονικά πορίσματα, τα θεωρούσε αντίθετα με τη θρησκευτική πίστη, πράγμα που τού δημιουργούσε αμφιβολίες και έναν σκεπτικισμό. Αυτός ο τελευταίος είναι μια φυσική συνέπεια της πνευματικής εξέλιξης του εφήβου, με τις πολλές αναζητήσεις, τις συνηθισμένες συναισθηματικές μεταπτώσεις, τα οποία είναι προϊόντα της ψυχο-συναισθηματικής του ωρίμανσης. Βαθμηδόν, όμως οδηγείται σε μια ομαλή κατάσταση, σε μια κοινωνική ισορροπία προς το τέλος της εφηβείας. Έως τότε όμως θα δοκιμάσει πολλές παλινδρομήσεις, από την πίστη προς την αμφισβήτηση, και το αντίθετο.

Όσο πιο πολύ νοήμον είναι ένα άτομο στην ηλικία αυτή, τόσο και περισσότερες αμφιβολίες έχει γα τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, από τις οποίες όμως απαλλάσσεται σύντομα, χάρη στην πνευματική του ευστροφία.

Τις θρησκευτικές αμφιβολίες του εφήβου προκαλεί συνήθως η πνευματική του ικανότητα, η σκέψη του που στρέφεται προς αφηρημένες καταστάσεις. Π.χ τού γεννιούνται ερωτήματα για τη ζωή, για το θάνατο,  για την αθανασία της ψυχής, για τη σκοπιμότητα του κόσμου, για την υπάρχουσα αρμονία του σύμπαντος κλπ.

Η τάση του εφήβου για ανεξαρτησία από την επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος έχει ως αποτέλεσμα την ελευθερία σκέψης, που μπορεί να τον οδηγήσει σε αμφιβολίες με αποτέλεσμα να κρίνει και να ελέγχει υπάρχουσες θρησκευτικές πεποιθήσεις. Αυτή η νοητική περιπλάνηση, όμως, δεν αρκεί και ο έφηβος επιστρέφει στην επικρατούσα αντίληψη του κοινωνικού περιβάλλοντος προσαρμοζόμενος με ό,τι επικρατεί γύρω του. Θα έλεγε κανείς πως αυτή είναι μια σχετική αντίληψη της οποίας η αλήθεια συναρτάται με ορισμένες συνθήκες της κοινωνικής ζωής και της ποιότητας των παραγόντων που εμπεριέχονται σε αυτή.

Προς το τέλος της εφηβείας ο νέος έχει αποκτήσει την ικανότητα να αντιμετωπίζει τα προβλήματα που τον απασχολούν, μεταξύ δε αυτών και τα  θρησκευτικά. Έχει αποκτήσει θρησκευτική ωριμότητα και εφαρμόζει τα θρησκευτικά του καθήκοντα όχι αναγκαζόμενος από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά από δική του πεποίθηση και πίστη.

Η θρησκευτική του ωριμότητα και το «ζην» σύμφωνα με τις θρησκευτικές αρχές και αξίες, είναι σημαντικό κεφάλαιο για μια ήρεμη και ευτυχισμένη ζωή, ιδιαίτερα σήμερα που η ζωή των ατόμων είναι αρκετά διαταραγμένη εξαιτίας της κοινωνικής σύγχυσης, που την προκαλούν οικονομικές και  κοινωνικές δυσκολίες, ειδικότερα δε η ηθική κρίση, οι οποίες προκαλούν συναισθηματικές εντάσεις και μεγάλη αβεβαιότητα.

Στην ύπαρξη αυτού του αρνητικού κλίματος ανδρώνονται στην εποχή μας οι νέοι,  της χώρας μας ειδικότερα. Αντιλαμβάνεται ο καθένας πόσο λεπτές είναι οι ισορροπίες για τη αγωγή και την εκπαίδευση των νέων μας, οι οποίοι δοκιμάζονται συνεχώς από πολλές παλινωδίες των ενηλίκων και από συνεχώς εμφανιζόμενες κοινωνικές παθογένειες. 

Όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα η κατάσταση, η απομάκρυνση των πιστών από τις θρησκευτικές αξίες και τις θρησκευτικές παραδόσεις, υπό την επίδραση διεθνών επιρροών, κυρίως δε εξαιτίας των συνεχών οικονομικών διακυμάνσεων, είναι μια δυσάρεστη πραγματικότητα, μια διαρκής αβεβαιότητα, τις αντανακλάσεις της οποίας υφίσταται η ελληνική νεολαία, παιδιά και έφηβοι.

Οι νέοι κινδυνεύουν να χάσουν τον ηθικό τους προσανατολισμό, αφού οι βασικοί φορείς της αγωγής, με πρώτη την οικογένεια, χαμένοι και οι ίδιοι μέσα σ’ένα κλίμα ανασφάλειας και σύγχυσης, αδυνατούν να προσφέρουν στους νέους τα ηθικά και θρησκευτικά ερείσματα και τα εχέγγυα μιας θρησκευτικής παιδείας. Έτσι οι νέοι έχουν θέσει αφ’εαυτών ως βασική προτεραιότητα της ζωής τους την κοινωνική διάκριση, την επιδίωξη του κέρδους για μια άνετη ζωή, παρακάμπτοντας, συνειδητά ή υποσυνείδητα, τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Υπάρχει μια κυρίαρχη σκέψη στο μυαλό τους: η ψυχαγωγία, η καλοπέραση, η σεξουαλική απελευθέρωση που ενισχύεται από δήθεν «ειδικούς» επιστήμονες, που είναι προσκολλημένοι στην επιστημονική τους μονομέρεια, παραιτούμενοι από κάθε πνευματική άποψη της ανθρώπινης οντότητας.

Πέραν όλων αυτών, που αφορούν το ηθικό συναίσθημα και την ηθική συνείδηση σε θεωρητικό και πρακτικό πεδίο, η θρησκευτική αγωγή με συστηματοποιημένη μορφή είναι αναγκαία στην παρούσα συγκυρία για τη στήριξη της νέας ελληνικής γενιάς που αναπτύσσεται και εξελίσσεται μέσα –θα τολμούσα να πω-σε έκρυθμα και ομιχλώδη κοινωνικά πλαίσια, χωρίς συγκεκριμένους ιδεολογικούς προσανατολισμούς, κατάσταση που επιτείνεται από μια παγκοσμιοποίηση χαρακτηριζόμενη από ένα απο-ιδεολογικοποιημένο και αντι-ουμανιστικό περιεχόμενο, από μια ισοπέδωση αρχών και αξιών.

Για κάποιους ειδικούς των ανθρωπιστικών επιστημών, η ηθική αγωγή δεν πετυχαίνει τους σκοπούς της, όταν μένει ετερόνομη και αυταρχική, αν δεν προτρέπει τη συνείδηση να σχηματίσει ελεύθερα τη δική της θεώρηση. Η άποψη αυτή είναι εν μέρει αληθινή, εκφράζει τη μισή αλήθεια. Οι οπαδοί της χριστιανικής άποψης εμμένουν στη σταθερή αντίληψη ότι η θρησκευτική αγωγή είναι ετεροκίνητη, ετεροπροσδιοριζόμενη, τουλάχιστον στη φάση της παιδικής ηλικίας και της προ-εφηβείας, στη διάρκεια των οποίων εδραιώνονται οι πνευματικές δομές, οι οποίες θα βοηθήσουν το άτομο να αποκτήσει τις αναγκαίες εμπειρίες και να συστηματοποιήσει ένα σύνολο κρίσεων πάνω στην έννοια της ύπαρξής του. Είναι ευχής έργο το παιδί να διαποτίζεται από ενωρίς με τη θρησκευτική ουσία των πραγμάτων. Στο σημείο αυτό είναι σωστή , κατά την άποψή μου, η παρατήρηση ευρωπαίων διανοητών ότι: στους λαούς της δυτικής Ευρώπης το να μην περάσει κανείς από τη χριστιανική καλλιέργεια, είναι σα να άφησε να χαθούν οι μισές ζωτικές πηγές του πολιτισμού του.  Είναι, επίσης, σωστή και η άποψη ότι και η κοινωνικοποίηση η οποία- ειρήσθω εν παρόδω βοηθείται από τη χριστιανική αγωγή- αρχίζει από την προσαρμογή στην οικογένεια. Είναι λογικό να συμμετέχει το παιδί στις θρησκευτικές πεποιθήσεις , στις συνήθειες, στα συναισθήματα που κυριαρχούν  μέσα στην οικογένεια. Εδώ υποκρύπτεται μια ενδεχόμενη διάσταση απόψεων και αντιλήψεων μεταξύ μιας συγκεκριμένης οικογένειας και του θεσμικού καθορισμού της κεντρικής παιδαγωγικής ιδεολογίας της πολιτείας. Το πρόβλημα αυτό γίνεται πιο εμφανές στην περίπτωση της ελληνικής εκπαίδευσης, όπου μέχρι πρότινος ίσχυε ο προσδιορισμός της θρησκευτικής Αγωγής των Ελληνοπαίδων από το Υπουργεί Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Από εξω-εκκλησιαστικούς κύκλους τίθεται με επιμονή και επιχειρηματολογία  το ζήτημα διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας. Είναι ένα θέμα για το οποίο δεν έχει επέλθει οριστική λύση. Αν εφαρμοζόταν μια τέτοια λύση, το βέβαιο είναι ότι θα έβλαπτε σοβαρά την παραδοσιακή διδασκαλία των θρησκευτικών, επιφέροντας μια σχεδόν καθολική μετάλλαξη στη θρησκευτική δομή και το περιεχόμενό της. Θα ατονούσε, με τις αυτονόητες συνέπειες για την ηθική υπόσταση της νέα γενιάς πολιτών.

Συνοψίζοντας καταλήγουμε συμφωνώντας με την άποψη ξένου παιδαγωγού ότι « ο υπέρτατος σκοπός της θρησκευτικής διδασκαλίας είναι να πείσει κάθε άτομο ότι η φωνή της θεότητας είναι αυτή που αισθάνεται στο βάθος της συνειδήσεώς του. Ότι  ο σεβασμός και η αφοσίωση, δηλαδή η συμπάθεια για την ανθρώπινη προσωπικότητα και ακόμη για όλα τα άτομα μέσα στον κόσμο, είναι πράγματι οι μέθοδοι ζωής που διαθέτει κάθε άτομο για να ταυτιστεί με αυτή την θεότητα..».*

                                Γιάννης Γουργιώτης

                                           ----------------------------------

* Απόσπασμα από το ανέκδοτο βιβλίο μου: « Από το Παιδί στον Έφηβο»