Γράφει ο Δρ. Γεώργιος Ζάρδας.
Η πανδημία θα ξεπεραστεί αλλά οι επιλογές μας στον τρόπο αντιμετώπισης της θα μπορούσαν να σφραγίσουν την μοίρα μας για τις επόμενες δεκαετίες.
Η τρέχουσα πανδημία είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αν και είναι ακόμα σχετικά νωρίς για να αξιολογηθεί το αποτύπωμα της στην ανθρωπότητα, το σίγουρο είναι ότι θα αναδιαμορφώσει τα πολιτικά, οικονομικά, υγειονομικά και κοινωνικά συστήματα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η λήψη αποφάσεων των κυβερνώντων και οι συστάσεις παγκόσμιων οργανισμών (όπως για παράδειγμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας) για την ανάληψη μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης, θα συμβάλλουν στην αντιμετώπισή της αλλά και στην διαμόρφωση του κόσμου που θα ζούμε την επόμενη μέρα. Πολλά από τα έκτακτα μέτρα που σήμερα υιοθετούμε θα αποτελέσουν αύριο ένα κομμάτι του τρόπου ζωής μας, γνώριμο και δοκιμασμένο. Μέτρα, που σε άλλους «ήρεμους» καιρούς θα προκαλούσαν έντονες κοινωνικές αναταράξεις, εφαρμόζονται σήμερα σχεδόν αμέσως μετά την εξαγγελία τους. Γιατί σε «ήρεμους» καιρούς δεν θα εφαρμόζονταν τόσο γενικευμένα η τηλεκπαίδευση, ή τηλεδιάσκεψη και η τηλεσυνεργασία. Η ενδεδειγμένη, στις περισσότερες περιπτώσεις, φυσική παρουσία σχεδόν εξαλείφεται και ο γενικότερος έλεγχος των καταστάσεων γίνεται μέσω νέων τεχνολογιών, ωθώντας εν δυνάμει τους συμμετέχοντες, να συμβάλλουν χωρίς να το γνωρίζουν, σε μεγάλα κοινωνικά “πειράματα”.
Στις προκλήσεις που έχουμε να δοκιμάσουμε με το πέρας της κρίσης συμπεριλαμβάνονται αυτές της διεύρυνσης της παγκόσμιας αλληλεγγύης, της καθοδηγούμενης μαζικής παρακολούθησης και ελέγχου αλλά και της συμμόρφωσης σε θέματα ασφάλειας και προστασίας.
Με σκοπό την ανάσχεση της πανδημίας, οι πολίτες καλούνται να συμμορφωθούν με τις υποδείξεις των ειδικών και των αντίστοιχων νόμους των κυβερνώντων. Η εφαρμογή βεβαίως τούτων εκ μέρους των πολιτών, μπορεί να επιτύχει είτε βασιζόμενη στο πολιτιστικό και γνωστικό τους υπόβαθρο είτε μέσω της αυστηροποίησης και της τιμωρίας για όσους δεν συμμορφώνονται. Η κάθε κυβέρνηση μπορεί να εφαρμόσει τους νόμους της είτε με την φυσική παρουσία των οργάνων τήρησης της τάξης είτε με τεχνολογικά επιτεύγματα παρακολούθησης και ελέγχου. Σήμερα είναι εφικτό να παρακολουθούνται όλοι οι πολίτες μίας χώρας συνεχώς, με την χρήση ειδικά σχεδιασμένων τεχνολογιών. Οι παρακολουθήσεις των πολιτών από τους κυβερνώντες βέβαια, δεν είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο.
Η διαφορά της σύγχρονης παρακολούθησης με τις παλιότερες που εφαρμόζονταν πριν μερικές δεκαετίες ( θυμηθείτε μερικές περίφημες μυστικές υπηρεσίες όπως CIA, KGB, Stasiκ.α) είναι ότι, τότε μπορούσαν να παρακολουθήσουν ένα συγκεκριμένο πλήθος πολιτών, ενώ τώρα με την χρήση αισθητήρων, καμερών, έξυπνων κινητών και ευφυών αλγορίθμων, μπορούν να παρακολουθήσουν όλους τους πολίτες, χωρίς εξαιρέσεις. Διακρατική δυνατότητα παρακολούθησης των πολιτών αλλά και επιχειρήσεων, αποτελεί το περίφημο σύστημα Echelon, που δημιουργήθηκε από την σύμπραξη πέντε κρατών (ΗΠΑ, Μ. Βρετανίας, Αυστραλίας, Ν. Ζηλανδίας και Καναδά). Αν και το1960 χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να παρακολουθεί τις διπλωματικές και στρατιωτικές επικοινωνίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και του Ανατολικού μπλοκ, την δεκαετία του 1990 εξελίχθηκε σε ένα παγκόσμιο σύστημα παρακολούθησης ιδιωτικών και εμπορικών επικοινωνιών (μαζική επιτήρηση και βιομηχανική κατασκοπεία).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυνατότητας της μαζικής παρακολούθησης των πολιτών, είναι αυτό της Κίνας, όπου με το ξέσπασμα της πανδημίας χρησιμοποιήθηκαν εκατομμύρια κάμερες αναγνώρισης προσώπων, drones με ειδικές θερμικές κάμερες για τον εντοπισμό ασθενών ακόμα και στα σπίτια τους, έξυπνοι αλγόριθμοι επεξεργασίας στοιχείων καθώς και η υποχρέωση των πολιτών να αναφέρουν μέσω των κινητών τους την ιατρική τους κατάσταση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι αρχές όχι μόνο να εντοπίσουν έγκαιρα τους πάσχοντες από τον ιό, αλλά μέσω ειδικών εφαρμογών στα κινητά, να προειδοποιούν ανυποψίαστους πολίτες για την εγγύτητα τους με τους πάσχοντες.
Τα τελευταία χρόνια, η εξέλιξη της τεχνολογίας μας επιτρέπει να παρακολουθούμε ασθενείς από απόσταση σε πραγματικό χρόνο, για τον έλεγχο του ζαχάρου τους στο αίμα, για την υγεία της καρδίας τους, για την κλινική εικόνα ηλικιωμένων ατόμων που χρειάζονται βοήθεια, για το πού βρίσκονται ανά πάσα στιγμή, κτλ. Η σημερινή ανάγκη ανάσχεσης του πανδημικού φαινομένου με την χρήση τεχνολογικών επιτευγμάτων, μπορεί να αποτελέσει καμπή στην ιστορία της παρακολούθησης και ελέγχου, αφού θα μπορούσε να διευκολύνει την περαιτέρω ανάπτυξη εργαλείων παρακολούθησης και να επιτρέψει την εξάπλωσή τους, σε χώρες που μέχρι σήμερα έκαναν περιορισμένη χρήση ή και καθόλου.
Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι, τα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν σχεδόν πάντα δύο όψεις. Μπορούν να βοηθήσουν στην ευημερία της ανθρωπότητας αλλά ταυτόχρονα να την οδηγήσουν και στην καταστροφή της. Γνωστά παραδείγματα αποτελούν, η πυρηνική ενέργεια μπορεί να μας δίνει φθηνό και άφθονο ηλεκτρικό ρεύμα προστατεύοντας ταυτόχρονα την ατμόσφαιρα της γης από το διοξείδιο του άνθρακα. Η ίδια αυτή ενέργεια, μπορεί να αφανίσει τον πληθυσμό της γης σε ελάχιστο χρόνο. Η αποκωδικοποίηση του DNA μπορεί να μας προφυλάξει από μελλοντικές ασθένειες αλλά και να δημιουργήσει ένα νέο μεταλλαγμένο ανθρώπινο είδος. Οι τεχνολογίες laser συμβάλλουν σε υψηλής ακρίβειας αναίμακτες χειρουργικές επεμβάσεις αλλά και στη δημιουργία στρατηγικών όπλων μαζικής καταστροφής. Όπως αντιλαμβάνεστε, οι τεχνολογίες παρακολούθησης έχουν και αυτές δύο όψεις. Με τον ρυθμό που εξελίσσονται θα μπορούν να μας προσφέρουν ειδικά βιομετρικά ρολόγια ή υποδόρια τσιπάκια (έχουν ήδη γίνει πετυχημένες δομικές) για έλεγχο της υγείας μας και με βάση τα δεδομένα που θα συλλέγονται και αναλύονται με έξυπνους αλγορίθμους, να ειδοποιείται ο γιατρός μας και ο ασφαλιστικός μας φορέας. Αν τέτοιες τεχνολογίες ήταν επιβεβλημένες στους πολίτες από κάθε κυβέρνηση, τότε οι κυβερνητικοί αλγόριθμοι θα ξέρουν αν είμαστε άρρωστοι (ακόμα και πριν από μας) και σε συνδυασμό που βρισκόμαστε και ποιος άλλος είναι δίπλα μας, θα μπορούσαν να αποτρέψουν ένα νέο φαινόμενο πανδημίας. Από την άλλη όμως, αφού μπορούν να αντλήσουν βιομετρικά στοιχεία όταν ακόμα παρακολουθούμε την ομιλία ενός πολιτικού ή όταν βλέπουμε βίντεο με προϊόντα της αρεσκείας μας, θα μπορούν όχι μόνο να κάνουν προβλέψεις για την συμπεριφορά μας αλλά και να μας χειραγωγούν. Θα μπορούν έτσι να προμοτάρουν όχι μόνο προϊόντα και υπηρεσίες που θα μας ενδιέφεραν αλλά και πολιτικά πρόσωπα. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι τα συναισθήματα –χαρά, δυσαρέσκεια, λύπη κτλ, είναι βιολογικά φαινόμενα και οι τεχνολογίες που μπορούν να εντοπίσουν μια αρρώστια μπορούν κάλλιστα και να εντοπίζουν και συναισθήματα. Για την χειραγώγηση των προτιμήσεων μας μέσω χακαρίσματος έχουν κατηγορηθεί τόσο το Facebookto 2018 όσο και η Cambridge Analyticato 2016 για τον επηρεασμό της εκλογικής διαδικασίας στις τελευταίες Προεδρικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Κρίστοφερ Γουάιλι, ο άνθρωπος που ξεσκέπασε την υπόθεση Cambridge Analytica, επισκεπτόμενος την Ελλάδα πέρυσι τον Μάρτιο στο πλαίσιο του 4ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, μίλησε για τη δύναμη και τη σημασία των προσωπικών δεδομένων και για το πως αυτά δυνητικά, ανατρέπουν την παραδοσιακή σχέση του πολίτη/καταναλωτή με τις μάρκες, τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται, αλλά και τη σημασία των αλγορίθμων. Μεταξύ άλλων είπε «Το ύπουλο πράγμα με την προπαγάνδα είναι πως όταν την βλέπεις σου αρέσει. Γιατί είναι στοχευμένη σε εσένα, έχει δημιουργηθεί για εσένα»
Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να ισχυριστεί ότι σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όπως αυτής της πανδημίας του κορωνοϊού, η βιομετρική παρακολούθηση θα εφαρμοστεί μέχρι τη λήξη του πανδημίας. Όμως εδώ ισχύει η ρήση «ουδέν μονιμότερο του προσωρινού» , όταν δε διαφαίνεται μια νέα κατάσταση έκτακτης ανάγκης με την ίδια πανδημία, να προκύπτει τον ερχόμενο χειμώνα (λιγότερης έντασης βέβαια), σύμφωνα με τα λεγόμενα των επιστημόνων. Εάν δε το δίλλημα είναι «θέλετε την υγεία σας ..ε τότε πρέπει να σας παρακολουθούμε» τότε πρέπει να το ξανασκεφθούμε. Γιατί όλοι μας φαντάζομαι θέλουμε και την υγεία μας και να μην μας παρακολουθούνε. Μπορούμε να προστατέψουμε την υγεία μας με μια καθολικότητα υπεύθυνης στάσης απέναντι στον εκάστοτε κίνδυνο, επειδή πιστεύουμε ότι αυτό είναι το σωστό, επειδή πιστεύουμε ότι αυτό θα κάνει και ο διπλανός και επειδή πιστεύουμε εν τέλει ότι οι επιστήμονες και η κυβέρνηση μας λένε την αλήθεια. Ο επιτυχημένος κρατικός παρεμβατισμός χωρών όπως της Σιγκαπούρης και της Νότιας Κορέας στην καταπολέμηση του ιού, βασίστηκε εν μέρει στις τεχνολογίες των επικοινωνιών και της παρακολούθησης και περισσότερο στην συνεργασία κράτους – πολιτών.
Στην Ελλάδα, αν και το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών έδειξε υπευθυνότητα, υπάρχουν δυστυχώς φαινόμενα άσκοπης και επικίνδυνης μετακίνησης πολιτών (όπως των νεαρών που πήγαν στην Ικαρία μεταφέροντας εκεί τον ιό μετά τα μέτρα απαγόρευσης κυκλοφορίας με προφανείς τις συνέπειες της μη δυνατότητας αντιμετώπισης του ιού στο νησί καθώς και την έκδοση πολλών προστίμων άσκοπης μετακίνησης ανεύθυνων πολιτών).
Η τρέχουσα πανδημία όσο και η επικείμενη οικονομική κρίση είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο και ως έτσι πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η παγκόσμια αλληλεγγύη είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Στην καταπολέμηση της πολλά κράτη έχουν έμπρακτα σταθεί αλληλέγγυα σε άλλα, όπως η Ρωσίαστην Ιταλία με την αποστολή ειδικών στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων στην καταπολέμηση βιολογικού πολέμου, η Κίνα στην Ευρώπη παρέχοντας τεχνογνωσία και υλικοτεχνική βοήθεια, αλλά ακόμα και το ΔΝΤ στις χώρες που πλήττονται με χορήγηση κονδυλίου ύψους 50 δισεκατομμυρίων άνευ όρων .
Μια παγκόσμια οικονομική συνεργασία είναι καθοριστικής σημασίας αυτή την χρονική συγκυρία όχι μόνο γιατί διαταράσσει σημαντικά τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες αλλά και επειδή δημιουργεί πλέον μια νέα τάξη οικονομικών δεδομένων κυρίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το οικονομικό μοντέλο της «ενωμένης» Ευρώπης είναι έντονα διχασμένο ως προς χορήγηση οικονομικών ενισχύσεων για την αντιμετώπιση της κρίσης με την μορφή των κορωνο -ομολόγων και έχει πρωταγωνιστές από την μια πλευρά την Γερμανία και την Ολλανδία και από την άλλη την Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα και άλλες χώρες. Ο Γάλλος Πρόεδρος είπε χαρακτηριστικά: « Η Ευρώπη πρέπει να νιώθει υπερήφανη και ισχυρή, επειδή είναι. Αλλά πρέπει πράγματι να πάει πιο μακριά. Γι’ αυτό υπερασπίζομαι τη δημοσιονομική αλληλεγγύη στην αντιμετώπιση αυτής της κρίσης και των συνεπειών της. Αυτό που με ανησυχεί είναι η αρρώστια του ατομικισμού, η ο καθένας ας κοιτάξει τον εαυτό του», πρόσθεσε. «Αν δεν δείξουμε αλληλεγγύη, η Ιταλία, η Ισπανία και άλλοι θα μπορούν να πουν στους Ευρωπαίους εταίρους τους πού ήσασταν εσείς όταν εμείς βρισκόμασταν στο μέτωπο; Δεν θέλω αυτή την εγωιστική, διχασμένη Ευρώπη».
Σε κάθε κρίση αναμφίβολα αναδεικνύονται και ευκαιρίες. Η κρίση έφερε σε εγγύτητα καινοτόμες ηλεκτρονικές υπηρεσίες και εφαρμογές με την μεγαλύτερη μερίδα των πολιτών αλλά και των επιχειρήσεων να τις υιοθετούν για να ομαλοποιήσουν, κατά το δυνατόν, τις τρέχουσες ανάγκες τους. Πολλές ακόμα αναμένεται να εκκολαφτούν για να καλύψουν τις απορροές που δημιούργησε η κρίση και εν δυνάμει να καλύψουν τις ανάγκες από μία νέα κρίση, ίσως και κάποιας άλλης μορφής. Τα ανθρωπιστικά αντανακλαστικά μας δοκιμάζονται και θα πρέπει να επιλέξουμε όχι μόνο ως άτομα και πολίτες μιας χώρας αλλά και ως κράτη σε παγκόσμιο επίπεδο, τον ατομικισμό και την διαίρεση ή την ενότητα και την αλληλεγγύη. Αν επιλέξουμε σωστά δεν θα νικήσουμε μόνο αυτή την πανδημία και απειλή αλλά και άλλες κρίσεις που αναμφίβολα μας επιφυλάσσει το μέλλον. Θα μπορούμε έτσι να πούμε ότι θα αφήσουμε μια ελπίδα προόδου και ευημερίας στις επόμενες γενιές για τις επιλογές που θα πάρουμε σήμερα.
