Καμιά φορά στις κοινωνίες εκείνοι που επιπλέουν και μεγαλουργούν δεν είναι πάντα οι άριστοι. Στις κοινωνίες, τις εξουσίες, τις μικρές ή μεγάλες παρέες, δεν είναι λίγες οι φορές που κυριαρχούν άνθρωποι που απλώς πιάνουν τον σφυγμό της εποχής.

Όπως στην περιοχή του θεάτρου κατά την αρχαιότητα, όπου ο ελάσσων κωμικός θεατρικός ποιητής διαμόρφωσε άμεσα την παγκόσμια θεατρογραφία. Ο μείζων ήταν ο Αριστοφάνης. Ο ελάσσων (σε σχέση με τον Αριστοφάνη ελάσσων) ήταν ο Μένανδρος.

Ο Αριστοφάνης δημιούργησε σε εποχή όπου η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν ακόμη ακμαία. Εξέφρασε, λοιπόν, μέσα από τα έργα του τη λειτουργία της. Με τον χορό (Δήμο - Πολίτες - Αμεσοδημοκρατικούς Βουλευτές), τη θεματογραφία του και τον καθαρά προσωπικό συγγραφικό τρόπο διαχείρισης του υλικού του. Ο Μένανδρος μεσουρανεί και ως κατεξοχήν εκπρόσωπος της «Νέας Κωμωδίας», όταν η δημοκρατία είναι παρελθόν, όταν έχει παρέλθει ο χρυσός αιώνας και της Αθήνας, αλλά και του αρχαιοελληνικού δράματος. Τα θέματά του δεν αφορούν τον Δήμο πια, αλλά περιορίζονται σε περιοχές ιδιωτικών υποθέσεων. Οι ήρωές του δεν αντιπροσωπεύουν τους πολίτες, αλλά είναι ξεχωριστές προσωπικότητες που εκπροσωπούν μόνο τον εαυτό τους. Ο Μένανδρος πατάει βέβαια στον μέγιστο Αριστοφάνη, αλλά μετατρέπει τους οικουμενικούς ρόλους σε καθημερινούς ανθρώπινους χαρακτήρες. Και οι δύο κωμικοί ποιητές, σε διαφορετικές εποχές ο καθένας, αγωνίστηκαν στις μεγάλες αθηναϊκές γιορτές προς τιμήν του Διονύσου αποκομίζοντας βραβεία.

Καθώς η ιστορία του θεάτρου δεν είναι μια σειρά ασυνεχών περιόδων, αλλά μια υπόθεση συνεχούς και εξελισσόμενης παράδοσης, με τη σειρά του ο Μένανδρος τροφοδοτεί τους Ρωμαίους ομότεχνούς του. Ο πιο πολυδιαβασμένος μετά τον Βιργίλιο Ρωμαίος ποιητής είναι ο Τερέντιος. Ε, λοιπόν, από τα έξι σωζόμενα θεατρικά έργα του, τα τέσσερα είναι διασκευές έργων του Μενάνδρου. Και η σκυτάλη παραδίδεται στους κατοπινούς. Πώς επηρεάζει ο Μένανδρος την Commedia dell' Arte; Μέσω της παράδοσης της συντεχνίας του θεάτρου όπως είπαμε. Παραλαμβάνει για παράδειγμα τον ρόλο του γελοίου στρατηγού Λάμαχου από τους «Αχαρνείς» του Αριστοφάνη και δημιουργεί τους πολλούς τυποποιημένους χαρακτήρες των στρατιωτών της Νέας Κωμωδίας. Από αυτούς γεννιέται ο «Καπιτάνο» της Commedia dell' Arte και στη συνέχεια ρόλοι που έγραψαν επώνυμοι μεγάλοι κατοπινοί συγγραφείς όπως ο Τονίνο (στρατιώτης απ' το Μπέργκαμο) στο «Λα Μοσκέτα» του Άντζελο Μπέολκο ή Ρουτζάντε. Ρόλοι που επιστρέφουν σε εμάς από τη Δύση ως αντιδάνειο όπως ο Καπιτάν Κουβιέλος, αλλά και ο Βιτσέντζος στην «Ιφιγένεια» του Πέτρου Κατσαΐτη (Ληξούρι Κεφαλλονιάς, γύρω στα 1720). Τη σκυτάλη παραλαμβάνουν στη συνέχεια ο Μολιέρος, οι βικτωριανοί και όλοι οι υπόλοιποι μέχρι τον κινηματογράφο και την τηλεόραση του σήμερα.

Η αθηναϊκή ουτοπία του χρυσού αιώνα του Περικλή, με την (επιλεγμένη) ισότητα για όλους και τις ακριβοδίκαιες υποχρεώσεις προς την κοινή πατρίδα, δεν επέστρεψε, ούτε θα επιστρέψει ποτέ ξανά. Η μεγάλη υπόσχεση της Οκτωβριανής Επανάστασης εξελίχθηκε σε μια μέγιστη απογοήτευση που έδωσε δύναμη και επιχειρήματα σε δυνάμεις της ολιγαρχίας να αποστερήσουν ακόμα περισσότερο από υλικά αγαθά αλλά και δημοκρατικές κατακτήσεις τους πολλούς. Η παγκόσμια κατάσταση, αλλά και η δική μας περιπέτεια με την περίφημη κρίση τους, που την εμφανίζουν ως δική μας, είναι ένας ξεκάθαρος πίνακας για το πού βρίσκεται η κοινωνία και τι ανάγκες έχει.

Και να λοιπόν που θριαμβεύει πια το ιδιωτικό. Η ατομική περίπτωση. Ο αγώνας για την προσωπική διάσωση. Εδώ, στον κόσμο του ατομικισμού, όπου ο καθένας είναι ξεχωριστός όχι εξαιτίας των χαρισμάτων του, αλλά για λόγους που διευκολύνουν τη χειραγώγησή του, νίκησε η παράδοση του Μένανδρου.

Οι καρβουνιάρηδες Αχαρνείς ή ο χορός των Αθηναίων στον «Πλούτο» του Αριστοφάνη εμφανίζονται μόνο στις ορχήστρες των αρχαίων θεάτρων. Είναι ο ακίνδυνος και βολικός «Λαός» του παρελθόντος. Και είναι βολικός επειδή είναι απλώς μακιγιαρισμένοι και μασκαρεμένοι ηθοποιοί. Οι πραγματικοί καρβουνιάρηδες της σημερινής Ελλάδας, οι εργαζόμενοι στη «μικρή ΔΕΗ», οι κάτοικοι της Φυλής πλάι στη χωματερή, οι άνεργοι, οι νέοι, εάν βγουν στους δρόμους και διεκδικήσουν, είναι απλώς υποκινούμενοι μπαχαλάκηδες.

ΥΓ.: Και στον χώρο του Πολιτισμού, πολλοί είναι οι φίλοι της ιδιωτικής τακτοποίησης. Πολλοί αυτοί που όπου βλέπουν φως μπαίνουν, αδιακρίτως... Θα αδικούσα τον Μένανδρο αν τους ονόμαζα «Μενάνδρειους» ή «Μενανδρικούς»...

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ