Σε ηλικία 81 ετών έφυγε από τη ζωή, ο γνωστός εικαστικός, ζωγράφος και χαράκτης, Παναγιώτης Γράββαλος.

Ο Παναγιώτης Γράββαλος γεννήθηκε στη Λαμία το 1933, όπου και τελείωσε το σχολείο. Στη συνέχεια σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και συνέχισε τις σπουδές του στη χαρακτική.

Έχει φιλοτεχνήσει πληθώρα γραμματοσήμων, για τα περισσότερα από τα οποία έχει τιμηθεί με διεθνείς βραβεύσεις. Έργα του εκτέθηκαν σε πολλές εκθέσεις, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Διαβάστε μια εξομολόγησή του στο BHMAMEN

Γεννήθηκα στη Λαμία και έμεινα εκεί έως ότου τελείωσα το σχολείο.
Ζωγράφιζα από παιδί. Ημουν μαθητής στο γυμνάσιο όταν έκανα πορτρέτα ηθοποιών για έναν κινηματογράφο. Τρεις Λαμιώτες, που σπούδαζαν στη Σχολή Καλών Τεχνών, ρώτησαν ποιος φτιάχνει τα πορτρέτα, με βρήκαν και μου έδωσαν οδηγίες πώς να προετοιμαστώ για τη σχολή. Οι γονείς μου με άφησαν τελείως ελεύθερο να επιλέξω αυτό που ήθελα να κάνω και αυτό ήταν πολύ σημαντικό. Εκείνη την εποχή ήταν «της μόδας» το Πολυτεχνείο και πολλοί πήγαιναν εκεί να σπουδάσουν, ακόμη και αν δεν τους άρεσε.

Οι γονείς μου δεν είχαν ιδιαίτερη σχέση με την τέχνη, αλλά ο πατέρας μου ήταν εκπληκτικός καλλιγράφος.
Οταν υπήρχε ανάγκη για επίσημα έγγραφα, τα έδιναν σε εκείνον. Αυτή την ικανότητα νομίζω μου τη μετέδωσε.

Δεν θεωρώ ότι η σχολή είναι απαραίτητη για να γίνει κάποιος καλλιτέχνης.
Προσφέρει βέβαια συμπυκνωμένες γνώσεις, που διαφορετικά μπορεί να χρειαζόταν πολύ περισσότερος χρόνος για να αποκτηθούν. Και σου δίνει την ευκαιρία να έρθεις σε επαφή με σημαντικούς καλλιτέχνες, που είναι δάσκαλοί σου.

Υπήρξα τυχερός που είχα καθηγητές δύο σπουδαίους καλλιτέχνες, τον Γιάννη Μόραλη και τον Σπύρο Παπαλουκά.
Από τον πρώτο πήρα τις βάσεις για μια καλή παιδεία στο σχέδιο και από τον δεύτερο τις βάσεις για το χρώμα. Ενα ολόκληρο καλοκαίρι ο Παπαλουκάς μάς έβαζε να ζωγραφίζουμε ένα γκρίζο σκαμνί, πάνω στο οποίο είχε βάλει έναν γκρίζο κύβο. Με αυτή την άσκηση μας έμαθε να βλέπουμε. Το σπουδαιότερο στην τέχνη δεν είναι να μπορείς να κάνεις αλλά να μπορείς να δεις: να δεις σωστά και με καλλιτεχνικό μάτι.

Μόνο με τη δουλειά μπορεί κανείς να προχωρήσει.
Με τη δουλειά απελευθερώνονται τα χέρια, που είναι οι εντολοδόχοι του εγκεφάλου. Η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος είναι παραμύθι. Αν δουλεύεις συνέχεια, σου έρχονται ιδέες. Δεν υπάρχει έμπνευση. Ιδέες υπάρχουν.

Η γκαλερί Ζυγός στην οδό Βουκουρεστίου, κατά τη δεκαετία του ’60, είχε μια έκθεση με θέμα τα λουλούδια, όπου το κοινό ψήφιζε το έργο που του άρεσε περισσότερο.
Η ψήφος έπρεπε να είναι αιτιολογημένη. Τα βραβεία ήταν δύο: ένα για το έργο που θα έπαιρνε τις περισσότερες ψήφους και ένα για εκείνο που θα δεχόταν την καλύτερα διατυπωμένη κριτική. Το δικό μου πήρε βραβείο για την καλύτερη ανάλυση. Και πράγματι, εκείνος ο απλός άνθρωπος που το έκρινε είχε δει πράγματα που τα είχα κάνει με το υποσυνείδητό μου, δεν τα είχα συνειδητοποιήσει.

Η τέχνη έχει την αποστολή να κάνει τον άνθρωπο καλύτερο.
Και τον κάνει καλύτερο, αρκεί εκείνος να σταθεί ειλικρινά απέναντι στο έργο τέχνης, απαλλαγμένος από κάθε άλλο όραμα ή προκατάληψη. Αυτό βέβαια δεν είναι καθόλου εύκολο, αλλά μόνο τότε μπορεί κάποιος να καταλάβει πραγματικά το έργο.

Είμαι ερωτευμένος με το σχέδιο και δεν το έχω εγκαταλείψει ποτέ.
Είναι το παν στην τέχνη, όχι μόνο στη ζωγραφική. Ακόμη και μια πινελιά να κάνεις επάνω στο τελάρο, πρέπει να είναι σχεδιασμένη. Ο Μόραλης μας έλεγε ότι από ένα έργο τελειωμένο πρέπει κάθε τετραγωνικό εκατοστό να είναι πάντα ένα άλλο έργο. Αν απομονώσεις δηλαδή από κάποιον πίνακα ένα οποιοδήποτε κομμάτι, αυτό να είναι ζωγραφική. Ηθελε να πει ότι κανένα σημείο του έργου δεν πρέπει να εγκαταλείπεται στην τύχη του.

Ο Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα ήταν από τους αγαπημένους μου ζωγράφους.
Μια φορά επισκέφτηκα την Ιταλία και πήγα στην Πάντοβα, όπου υπάρχει μια εκκλησία γεμάτη με έργα του. Οταν μπήκα μέσα υπήρχαν παντού σκαλωσιές, γιατί καθάριζαν τα έργα. Επειδή ήμουν στην Καλών Τεχνών, με άφησαν να ανέβω. Οταν είδα από τόσο κοντινή απόσταση τα έργα εκείνα, έβαλα τα κλάματα. Ηταν το άκρον άωτον της ζωγραφικής, αυτό ακριβώς που μας έλεγε ο Μόραλης. Κάθε τετραγωνικό εκατοστό ήταν ζωγραφική.

Η Σαντορίνη έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στο έργο μου.
Θυμάμαι την πρώτη φορά που πήγα. Μόλις έστριψε το πλοίο στο σημείο που αρχίζει να φαίνεται η καλντέρα «έμεινα» από το θέαμα. Τη Σαντορίνη την ανακάλυψα σιγά σιγά. Στην αρχή σε ξεγελάει, δίνοντάς σου επιπόλαιες εντυπώσεις που σε θαμπώνουν, αλλά εγώ είχα τη χαρά να ξυπνάω πολύ πρωί και διένυα μεγάλες αποστάσεις με τα πόδια. Εκείνη την ώρα, που κοιμόντουσαν ακόμη όλοι, έμοιαζε με έρημη πόλη. Είχε μια ατμόσφαιρα που με γοήτευε πολύ. Η καλντέρα, για παράδειγμα, δεν είναι μόνο βράχια, είναι κάτι άλλο, που δεν μπορεί να εξηγηθεί. Πιστεύω ότι στα έργα μου κατάφερα να «πιάσω» το πνεύμα της Σαντορίνης.

Στο ταλέντο πιστεύω εν μέρει.
Περισσότερο πιστεύω σε αυτό που έλεγε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι: «Αλίμονο στον καλλιτέχνη που το ταλέντο του είναι μεγαλύτερο από το μυαλό του». Στη σχολή γνώρισα ανθρώπους με φοβερό ταλέντο, που όμως εξαφανίστηκαν γιατί δεν είχαν το μυαλό να το χρησιμοποιήσουν.– Δέσποινα Λάδη

H κηδεία του θα γίνει τη Δευτέρα στην Αθήνα.

Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΡΑΒΒΑΛΟΥ

Ο Παναγιώτης Γράββαλος (1933) σπούδασε μέσα στη δεκαετία του 1950 ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών κοντά στους Σπύρο Παπαλουκά και Γιάννη Μόραλη. Είχε από τότε δείξει τις ικανότητές του στο σχέδιο.

Μάλιστα ο ίδιος θυμάται ότι ο καθηγητής της χαρακτικής στη σχολή Γιάννης Κεφαλληνός, μάλλον διαβλέποντας στα σχέδιά του πιθανές επιδόσεις του στη χάραξη, του είχε συστήσει να ασχοληθεί με τη χαρακτική. Η σχέση και η συνεργασία του με τον χαράκτη Α. Τάσσο από το 1960 τον έστρεψε στις γραφικές τέχνες, τις οποίες και δίδαξε από το 1961 έως το 1967 στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο των Σχολών Δοξιάδη.

Ειδικότερα ασχολήθηκε με την τέχνη του γραμματοσήμου, στην οποία θήτευσε από το 1966 έως το 1993 ως μόνιμος συνεργάτης των Ελληνικών Ταχυδρομείων, τιμώμενος τόσο από την Ελλάδα όσο και διεθνώς.

Πιστεύοντας στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης και του καλλιτέχνη, υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών, ενώ συμμετείχε σε όλες τις εκθέσεις της, όπως και σε εκείνες του Συνδέσμου Σύγχρονης Τέχνης, της Ομάδας για την Επικοινωνία και την Εκπαίδευση στην Τέχνη και της ομάδας Κέντρο Χαρακτικής.

Δεν πρέπει να παραγνωριστεί, τέλος, η συμβολή του από το 1982 μέχρι σήμερα στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης του Δήμου Ροδίων, στη Δημοτική Πινακοθήκη Λαμίας «Αλέκος Κοντόπουλος», από το 1986 έως το 2000 στην Ιονική Τράπεζα, και από το 1997 έως το 2004 στον οργανισμό «ΟΕ Αθήνα 2004».

Η ζωγραφική και η χαρακτική του Παναγιώτη Γράββαλου στηρίζονται στο καθαρό και άψογο σχέδιο. Τα έργα του με τις τεχνικές της χαλκογραφίας (γραμμικής και τονικής οξυγραφίας), της ξυλογραφίας (σε πλάγιο ξύλο) και της λιθογραφίας διακρίνονται για τον ρεαλιστικό χαρακτήρα τους, που πάντοτε ενέχει υποδόριες κριτικές προεκτάσεις, τείνοντας έτσι προς τον υπερρεαλισμό, όπως εύστοχα είχε προσέξει και σημειώσει ο Τάσσος το 1983 στο περιοδικό Ζυγός.

Ο Γράββαλος επαναφέρει με τα έργα του —τα πρόσωπα, τα τοπία και τις υπόλοιπες συνθέσεις— την πρωταρχική σημασία της γραμμής, όταν άλλοι συνάδελφοί του την αντιμετωπίζουν μάλλον με απαξία, ως μέσον έκφρασης παρωχημένο! Δίνει παράλληλα μάθημα εκφραστικής λιτότητας των μορφών και μετρημένης χρήσης των χρωμάτων. Ευέλικτος πνευματικά, ανοιχτός σε κάθε είδους πειραματισμούς και βέβαιος για την εκάστοτε στάση του, δεν περιφρόνησε τη μονοτυπία, που τον συνέδεε με τη ζωγραφική, αλλά και νεότερες τεχνικές χάραξης.

Όπως φαίνεται αντιπροσωπευτικά και στα έργα της έκθεσής του αυτής, του Παναγιώτη Γράββαλου, τόσο από πλευράς θεματογραφικής όσο και μορφοπλαστικής, διαθέτει το δικό της ιδιαίτερο βάρος στο σώμα της νεοελληνικής τέχνης, βάρος που μεταφράζεται σε σταθερή, αναπαλλοτρίωτη στον χρόνο ποιότητα.

Δημήτρης Παυλόπουλος
Λέκτωρ Ιστορίας της Τέχνης
Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή: haraktiki.gr