Γράφει η Ευτυχία Σουφλέρη...
Η «μπλοκαρισμένη κοινωνία» σαν όρος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη δημόσια συζήτηση όταν ο Μισέλ Κροζιέ – Γάλλος καθηγητής κοινωνιολογίας στα πανεπιστήμια του Παρισιού και του Στάνφορντ – εξέδωσε το ομώνυμο βιβλίο του. Ο Κροζιέ με τον όρο αυτό επιδίωξε να εννοιοποιήσει την αδυναμία της γαλλικής κοινωνίας να υιοθετήσει νέες μεταρρυθμίσεις, ενώ ασφυκτιούσε από το βάρος του παρελθόντος, ενώ πανικοβαλλόταν μπροστά σε κάθε προσπάθεια καινοτομίας και αλλαγής. Ο Κροζιέ εκτιμούσε πώς η Γαλλία είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας μπλοκαρισμένης κοινωνίας και πως ο Μάης του ’68 ήταν το ξέσπασμα και ταυτόχρονα το πιο χαρακτηριστικό σημάδι αυτού του μπλοκαρίσματος. Παραφράζοντας τον λοιπόν και κάνοντας τον παραλληλισμό για μία «μπλοκαρισμένη Δημοκρατία» δεν εννοείται τίποτα άλλο παρά ακριβώς αυτό: μία Δημοκρατία που ασφυκτιά από το βάρος του μέλλοντος αυτή την φορά και πανικοβάλλεται μπροστά στις νέες συνθήκες, αρνούμενη όμως να κάνει την υπέρβαση και να αυτοπροστατευτεί.
Μιλώντας για την αόριστη πλέον έννοια της Δημοκρατίας οφείλουμε να μην ξεχνάμε τον βασικό παρονομαστή της, την κοινωνία ή αλλιώς τον ψηφοφόρο. Αόριστη έννοια, επειδή αν αναζητήσουμε τον ορισμό της στις σημερινές ευρωπαϊκές και όχι μόνο κοινωνίες θα συνειδητοποιήσουμε πως η εφαρμογή της αναπροσαρμόζεται ανάλογα με τους κυβερνώντες. Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τα μεσαία εισοδήματα, έχει αυξήσει τις ανισότητες και έχει κλυδωνίσει την εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς. Οι κοινωνίες –οι ψηφοφόροι- ψάχνουν να επιρρίψουν ευθύνες και οι δημαγωγοί τους προσφέρουν τους εύκολους αποδιοπομπαίους τράγους: τους μετανάστες, το παλαιό πολιτικό σύστημα που εκπροσωπείται από τα παραδοσιακά κόμματα και συχνά την ευρωπαϊκή «οικογένεια» ως εχθρού του έθνους. Δίχως άλλο, τότε είναι που αναδύονται ακροδεξιές τάσεις όπως και έγινε σε μεγαλύτερο βαθμό στην Ουγγαρία και στην Πολωνία συγκριτικά με την Ελλάδα. Πόσο μάλλον στην Τουρκία, την Ρωσία και την Βενεζουέλα που διολίσθησαν ή και εξακολουθούν να διολισθαίνουν προς την δικτατορία, μία δικτατορία με κοινοβουλευτικό μανδύα. Πρόσφατα, ύστερα από χρόνια συζητήσεων και πλήθος καταγγελιών για φίμωση εφημερίδων και παρεμβάσεις στην Δικαιοσύνη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε με πλειοψηφία 2/3 την ενεργοποίηση του Άρθρου 7 για την Ουγγαρία, που προβλέπει την επιβολή κυρώσεων στα κράτη-μέλη που δεν σέβονται τις αρχές «της ελευθερίας, της Δημοκρατίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου.» Είναι αμφίβολο όμως αν αυτό θα φανεί αρκετό για την αναχαίτιση του ακροδεξιού ρεύματος ενόψει ευρωεκλογών και για την αναστροφή των Ευρωπαίων πολιτών προς αυτή την κατεύθυνση που οι ίδιοι έχουν επιλέξει. Εύλογα, επομένως, προκύπτει το ερώτημα: είναι οι λαοί εναντίον της Δημοκρατίας;
Το φαινομενικά παράδοξο είναι ότι η μαζική Δημοκρατία γεννά τους αυταρχικούς εθνάρχες, όπως για παράδειγμα τον πλανητάρχη Trump. Το παράδειγμα αυτό θα έμοιαζε κωμικό αν δεν ήταν στα χέρια του μία μεγάλη οικονομία που επηρεάζει την παγκόσμια, αν δεν απειλούσε με πυρηνικά, αν δεν πρότεινε για το Ανώτατο Δικαστήριο κάποιον που είναι κατά των αμβλώσεων και άρα κατά του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση του σώματος. Το παράδειγμα αυτό θα ήταν κωμικό μόνο αν δεν απευθυνόταν στα κατώτερα ένστικτα των συμπατριωτών του και αν δεν τον ψήφιζαν εκατομμύρια πολίτες. Η εκλογή του έδωσε νέα δυναμική στον λαϊκισμό και τον εθνικισμό σε παγκόσμια κλίμακα. Η πρόκληση του φόβου και η δημιουργία ενός αισθήματος ανασφάλειας αποτελούν ισχυρό εργαλείο στο οπλοστάσιο του Trump, ο οποίος μέσω της χρήσης των social media δίνει ώθηση σε αφηγήματα που θεμελιώνονται σε εθνικούς μύθους και πουλάει ελπίδες που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Άλλωστε αυτό κάνουν και οι Ευρωπαίοι δημαγωγοί: προτείνουν εύκολες λύσεις για σύνθετα προβλήματα και επενδύουν στην έλλειψη ανοχής του Άλλου και της διαφορετικής άποψης.
Παράλληλα, η εξίσωση χωρίς λύση, το προσφυγικό, δίνει το δικαίωμα μιας νέας κανονικότητας στη ρητορική μίσους, που δηλητηριάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και προετοιμάζει ένα ευεπίφορο σε εθνικιστικές εξάρσεις έδαφος. Το αντίβαρο της συλλογικής μνήμης μιας ρημαγμένης από εθνικισμούς Ευρώπης έχει υποχωρήσει από καιρό. Ίσως το ερώτημα να μην έγκειται στο αν οι λαοί είναι εναντίον της Δημοκρατίας αλλά στο αν οι λαοί της Ευρώπης είναι διατεθειμένοι να προτάξουν την ευρωπαϊκή από την εθνική συνείδηση -και η απάντηση που έχει δοθεί μέχρι στιγμής σίγουρα δεν είναι θετική. Άλλωστε, πόσο εύκολο είναι οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις να τραβήξουν τους Ευρωπαίους από το τέλμα του «έθνους» ενώ την ίδια στιγμή η αντιευρωπαϊκή αριστερά ευνοεί την άκρα δεξιά και η πολυεθνικότητα με την σειρά της ενισχύει τον εθνικισμό;
Είναι εύκολο και παρηγορητικό σε τέτοιους καιρούς να λέμε πως «οι λαοί δεν έχουν τίποτα να τους χωρίζει» αλλά δυστυχώς έχουν. Έχουν την Ιστορία που τους έχει ξεχωρίσει σε νικητές και ηττημένους και την οποία αρνούνται να αφήσουν στο παρελθόν, όπου ανήκει. Έχουν τις προκαταλήψεις, οι οποίες ακόμα και όταν έχουν ιστορική βάση αυτονομούνται σταδιακά και με την διαμεσολάβηση της ρητορικής μίσους και άλλων μηχανισμών, γίνονται εθνικά σύμβολα, σύμβολα τυφλής πίστεως, σύμβολα ανώτερα του ευρωπαϊκού ιδεώδους. Το παράδοξο, λοιπόν, της Δημοκρατίας είναι πως αν η ίδια το επιθυμεί μπορεί δημοκρατικά να ψηφίσει την κατάργησή της. Αν κάποιος εμποδίσει την απόφαση αυτή θα χαρακτηριστεί αντι-δημοκράτης που πάει κόντρα στην βούληση της πλειοψηφίας; Η απάντηση σε αυτό το παράδοξο είναι πως η Δημοκρατία έχει καλή ποιότητα και παράγει καλύτερα αποτελέσματα για τους πολίτες της συγκριτικά με οποιονδήποτε άλλο τρόπο διακυβέρνησης μόνο στον βαθμό που η βούληση του κυρίαρχου λαού διακρίνεται από την θεσμική λογική. Έτσι, ακόμα και μπλοκαρισμένη ή μπερδεμένη ή αμφίβολη η Δημοκρατία παραμένει αυτό που ήταν πάντοτε, μία δύσκολη, διαρκής και επισφαλής άσκηση ισορροπίας, δηλαδή ένα κατόρθωμα.
