Γράφει η Λίλη Τσώνη

Κουλτούρα μιας μακρινής εποχής, που τη σημάδεψε η πανδημία της πανούκλας, και της οποίας κάποια δεδομένα - ούτε λίγο ούτε πολύ - μοιάζουν να μην διαφέρουν από δεδομένα των ημερών που ζούμε τώρα, τώρα που γράφεται η δική μας Ιστορία…

Αγωνία. Ιατρική επιστήμη. Ευρηματικότητα. Ναι, είναι κάποια από αυτά.

1721 και μια χαλκογραφία εποχής. Δια χειρός του γερμανού Paul Fürst(1608-1666), το χαρακτικό αυτό αποτυπώνει τη φιγούρα γιατρού σε μια εποχή που η πανδημία της πανούκλας θέριζε την Ευρώπη. Πρόκειται για τον Doctor Schnabel*, τον γιατρό «Ράμφος» της Μασσαλίας, που έγινε γνωστός και ως Doctor Beaky* of Rome. Πρόκειται για τον γιατρό με την παράξενη, γκροτέσκα μάσκα του σε σχήμα γαμψού ράμφους πτηνού. Ταυτόχρονα, είναι ολοφάνερη η αγωνιώδης προσπάθεια της εποχής, προκειμένου να προστατευθεί ο γιατρός από πάνω μέχρι κάτω, μέσα σε ένα ευρηματικό κοστούμι, σχεδιασμένο να φέρει όλα εκείνα τα στοιχεία που, δυνητικά, θα τον προστάτευαν από την αερομεταδιδόμενη νόσο της πανούκλας. Βέβαια, απαραίτητο για τον γιατρό, ήταν και ένα ξύλινο καλάμι. Με αυτό κατάφερνε να μετακινεί ή να αφαιρεί τα ρούχα του ασθενούς, να ακουμπά και να εξετάζει τις περιοχές στο σώμα του χωρίς να αγγίζει τίποτα με τα χέρια του -κι ας φορούσε γάντια- και με αυτό κατάφερνε να παίρνει ακόμη και τον σφυγμό του ασθενούς! Με το ίδιο καλάμι, κρατούσε τους ανθρώπους σε απόσταση ασφαλείας ή τους απομάκρυνε.

Η Γαλλία και η Ιταλία του 17ου αιώνα ήταν οι χώρες, στις οποίες χρησιμοποιήθηκε περισσότερο η συγκεκριμένη στολή, και την αποτελούσαν ένα παλτό μακρύ μέχρι τους αστραγάλους, κολάν, μπότες, γάντια, ένα πλατύ γυρο καπέλο με αρκετά φαρδύ γείσο, αλλά και ένα ακόμη εξωτερικό πανωφόρι. Η γκροτέσκα μάσκα σαν ράμφος πουλιού, που είχε «μύτη μισό πόδι», δηλαδή 15,25 cm, δύο οπές στο ύψος των ματιών, δύο οπές για την αναπνοή, και συμπλήρωνε την παράξενη στολή κλέβοντας τις εντυπώσεις και κάνονταςτην εμφάνιση του γιατρού τρομακτική, επιτελούσε έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Εκεί μέσα ο μολυσμένος εισπνεόμενος αέρας μπορούσε να φιλτράρεται, να απαλλάσσεται από το μίασμα και να φρεσκάρεται, περνώντας ανάμεσα από μια προσεκτική επιλογή φαρμακευτικών βοτάνων, που γέμιζε σε στρώσεις το ράμφος.

Για το γέμισμα του ράμφους της μάσκας, χρησιμοποιούσαν ισχυρά, δραστικά θεραπευτικά και αρωματικά βότανα, με γλυκιά ή έντονη μυρωδιά. Πίστευαν, ότι αυτά προστάτευαν από την πανούκλα και απέτρεπαν τη μόλυνση, με το να εξουδετερώνουν ταυτόχρονα την άσχημη, βαριά μυρωδιά -γνωστή ως «μίασμα»- που πλανιόταν στους δρόμους από τα πτώματα και στα δωμάτια των ασθενών και ήταν η κύρια αιτία μετάδοσης της νόσου. Συνήθως, το ράμφος το γέμιζαν με λεβάντα, καμφορά, ευκάλυπτο, μέντα, σπόγγο ξυδιού και λάβδανου, μπαχαρικά, αποξηραμένα τριαντάφυλλα και γαρύφαλλα.

Στη χαλκογραφία αυτή Paul Fürst, εκτός από τον γιατρό με τη μάσκα σαν ράμφος πτηνού και την προστατευτική στολή,είναι χαραγμένο και ένα σατιρικό, μακαρονικό ποίημα. (Ας θυμηθούμε ότι, το μακαρονικό ποίημα είναι ελαφριά σύνθεση με μακαρονισμούς, και ότι οι μακαρονισμοί είναι μια μίξη από αδόκιμες, επιτηδευμένες λόγιες λέξεις, λατινικούς όρους, καθημερινές λέξεις και εκφράσεις, κι όλα αυτά σε οκτασύλλαβα κουπλέ με ομοιοκαταληξία.)

Ιστορικοί της Ιατρικής Ιστορίας, αποδίδουν αυτό το εξειδικευμένο -και καλοσχεδιασμένο σε λεπτομέρειες- προστατευτικό κοστούμι του γιατρού, στη σύλληψη και υλοποίηση της ιδέας που είχε όχι κάποιος σχεδιαστής μόδας της εποχής, αλλά ένας γιατρός. Ο γάλλος γιατρός της Παθολογίας Charles-François De Lorme, το 1619. Όλα τα μέρη του κοστουμιού ήταν δερμάτινα, περασμένα με κερί και εμποτισμένα με το άρωμα των βοτάνων, με τα οποία γέμιζαν το ράμφος της μάσκας.

Στη Βενετσιάνικη Commedia dell'Arte υπάρχει αποκριάτικη μάσκα με  ράμφος πτηνού, εμπνευσμένη από το κοστούμι του Γιατρού της πανούκλας, και είναι γνωστή ως Il Medico della Peste (Ο γιατρός της πανούκλας).                                                                                                     

Λ.Τ.