Έχουμε την τύχη να ζούμε δίπλα σε μια θαλάσσια περιοχή με μεγάλη οικολογική σημασία, ένα φυσικό θησαυρό που χαρακτηρίζεται από υψηλή βιοποικιλότητα και ποικιλομορφία. Ο Μαλιακός Κόλπος αποτελεί ένα θαλάσσιο οικοσύστημα σε καθεστώς προστασίας, ενταγμένο στον κατάλογο των περιοχών NATURA 2000 (ΦΥΣΗ 2000), όπου δεν επιτρέπονται ανθρώπινες παρεμβάσεις παρά μόνο ήπιες και με αυστηρούς περιβαλλοντικούς περιορισμούς.
Για να προστατέψουμε το μοναδικό αυτό οικοσύστημα, πρέπει πρώτα να το γνωρίσουμε.
(Φωτογραφία Μαρίνα Καγκαρά)
Οι εκβολές του ποταμού Σπερχειού τον εμπλουτίζουν με θρεπτικά υλικά, αναγκαία για την ανάπτυξη του θαλάσσιου οικοσυστήματος και ζωτικά για την ενίσχυση των τροφικών αλυσίδων. Μέσω της λεκάνης απορροής του Σπερχειού ο Μαλιακός επηρεάζεται από τα χερσαία οικοσυστήματα και από ανθρωπογενείς δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην ευρύτερη περιοχή με πιθανές αρνητικές επιδράσεις στους θαλάσσιους οργανισμούς.
Από ανατολικά δέχεται την επίδραση θαλάσσιου ρεύματος που προέρχεται από το Δίαυλο των Ωρεών που με τη σειρά του επικοινωνεί με το Αιγαίο Πέλαγος. Το ρεύμα αυτό ακολουθεί πορεία από ανατολικά προς δυτικά και κινείται σχεδόν κυκλικά στη περιοχή του Μαλιακού με φορά αντίθετη από τους δείκτες του ρολογιού.
Ο συνδυασμός της εισόδου γλυκών νερών από το Σπερχειό ποταμό, αλλά και μικρότερων σχηματισμών (διάφορα ρέματα) με το θαλάσσιο ρεύμα από ανατολικά δημιουργεί ιδιαίτερες φυσικοχημικές συνθήκες στη θαλάσσια στήλη και στο θαλάσσιο πυθμένα, που επηρεάζουν τη χλωρίδα, τη πανίδα και την παραγωγικότητα του οικοσυστήματος. Όσον αφορά τη θαλάσσια χλωρίδα, οι φυτοκοινωνίες στο εξωτερικό του κόλπου (ανατολικά κοντά στον Βόρειο Ευβοϊκό) είναι πλουσιότερες συγκριτικά με εκείνες στο εσωτερικό (δυτικά από το Χιλιομίλι), όπου η υδάτινη στήλη εμφανίζει μεγαλύτερη θολερότητα, προκαλούμενη από την είσοδο γλυκών νερών με αιωρούμενα σωματίδια και φερτές ύλες.
Η κατανομή των βιοκοινωνιών επηρεάζεται και από το φαινόμενο της παλίρροιας κυρίως στη νότια αβαθή πλευρά του Μαλιακού, όπου κοντά στην ακτή επικρατούν οργανισμοί, όπως είδη γαρίδας και γαστερόποδα, που έχουν την ικανότητα να βυθίζονται στο μαλακό υπόστρωμα κατά την άμπωτη. Είναι πλούσια περιοχή σε οργανισμούς που ζουν στη λάσπη και στηρίζουν διατροφικά πληθυσμούς μεταναστευτικών πτηνών κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα. Μεταναστευτικά πτηνά όπως ερωδιοί, τσικνιάδες και φλαμίγκο φωλιάζουν στις ακτές και πετούν πάνω από τα νερά. Στην βόρεια πλευρά του Μαλιακού σε σχετικά μικρό βάθος, συνήθως ανάμεσα σε φυκιάδες, παρατηρούνται πυκνές αποικίες του δίθυρου πίνα (Pinna nobilis), είδος υπό αυστηρή προστασία, που όμως απειλείται εξ αιτίας παράνομης αλιείας και συλλογής. Σε αφθονία βρίσκονται πληθυσμοί μυδιών κυρίως σε σκληρά υποστρώματα, ενώ αξιοσημείωτη είναι η παρουσία στρειδιών κυρίως στη νότια πλευρά. Στον εξωτερικό Μαλιακό, ανατολικά και νότια από το Χιλιομίλι και τον Καραβόμυλο υπάρχουν διάσπαρτα λιβάδια ποσειδωνίας, θαλάσσιου φυτού που αποτελεί σημαντικό βιότοπο για ψάρια και άλλους θαλάσσιου οργανισμούς.
(Φωτογραφία Μαρίνα Καγκαρά)
Κοντά στις εκβολές του Σπερχειού και μέχρι την Αγία Μαρίνα οριοθετείται η περιοχή που ονομάζεται Λιβάρι και αποτελεί σημαντικό βιότοπο για την ιχθυοπανίδα. Είναι ένας φυσικός ιχθυογεννητικός σταθμός που εμπλουτίζει με φυσικό γόνο τη θάλασσα και πέραν του Μαλιακού. Η περιοχή του Μαλιακού κόλπου αποτελεί ένα σημαντικό πεδίο αναπαραγωγής (ωοτοκίας) και συγκέντρωσης ιχθυονυμφών πολλών ειδών.
Συνολικά στον εξωτερικό και στον εσωτερικό Μαλιακό έχουν καταγραφεί 124 είδη ψαριών, 20 είδη γαρίδων και καβουριών (καρκινοειδή) και 6 είδη κεφαλόποδων (χταπόδια, σουπιές, καλαμάρια). Είδη ψαριών σε μεγάλη αφθονία είναι ο καμπανάς, το λιθρίνι, η τσιπούρα, το μουσμούλι, το σκαθάρι, ο σπάρος, ο χάνος, το κοκκάλι, το φαγκρί, η πέρκα, ο σαργός, το λαβράκι και πολλά άλλα.
Τακτικοί επισκέπτες των νερών του Μαλιακού είναι οι θαλάσσιες χελώνες, τα δελφίνια και οι φώκιες που αναζητούν τροφή στο πλούσιο οικοσύστημα, κυρίως του εξωτερικού Μαλιακού.
Από τι κινδυνεύει ο Μαλιακός και οι βιοκοινωνίες του;
Φερτά υλικά αλλά και ουσίες ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων εισέρχονται στο θαλάσσιο σύστημα από τις εκβολές του Σπερχειού και διάσπαρτων ρεμάτων που εποχιακά μεταβάλλονται. Έχει υπολογιστεί ότι κάθε χρόνο στο Δέλτα του Σπερχειού φτάνουν πάνω από 1.000.000 κυβικά μέτρα φερτών υλικών. Μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών προκαλούν αύξηση της θολερότητας στο νερό και μείωση της φωτοσύνθεσης με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγικότητας, αλλά και τη μείωση των συγκεντρώσεων διαλυμένου οξυγόνου στην υδάτινη στήλη, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει και σε ανοξία. Μείωση παραγωγικότητας και μείωση συγκεντρώσεων οξυγόνου έχουν σαν συνέπεια τη δραστική μείωση των βιοκοινωνιών στο θαλάσσιο περιβάλλον. Ουσίες ανθρωπογενούς προέλευσης μπορεί να είναι υπολείμματα φυτοφαρμάκων ή άλλα χημικά που είναι τοξικά για τους οργανισμούς προκαλώντας βιοσυσσώρευση, δηλαδή αύξηση των συγκεντρώσεων των τοξικών ουσιών μέσω των τροφικών αλυσίδων.
Πλαστικά που απορρίπτονται στις ακτές ή στο Σπερχειό και στα ρέματα καταλήγουν στη θάλασσα επιβαρύνοντας κυρίως το περιβάλλον του θαλάσσιου βυθού επηρεάζοντας αρνητικά τις βιοκοινωνίες για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Υπεραλίευση και παράνομη συλλογή θαλάσσιων οργανισμών για εμπορικούς σκοπούς διαταράσσουν την ισορροπία του οικοσυστήματος με μακροχρόνιες επιπτώσεις, αφού η αναγέννηση των πληθυσμών των ειδών είναι μια μακροχρόνια διαδικασία.
(Φωτογραφία Μαρίνα Καγκαρά)
Απορρίψεις στερεών υλικών πάνω στις ακτές του Μαλιακού αποτελεί δυστυχώς συχνό φαινόμενο. Εκτός από την επιβάρυνση που προκαλούν στο παράκτιο χερσαίο οικοσύστημα, μέρος τους εισέρχεται και στη θάλασσα παρασυρόμενο από τα νερά της βροχής, τον κυματισμό και την παλίρροια. Τα στερεά υλικά παρασύρονται από τα ρεύματα και καταστρέφουν τους βιότοπους του βυθού.
Επειδή ο Μαλιακός Κόλπος δεν έχει μεγάλα βάθη (δυτικά από τη νοητή γραμμή που ενώνει το Χιλιομίλι με το Ακρωτήριο Καραβοφάναρο το μέγιστο βάθος είναι 25 μ., ενώ το μέσο βάθος δεν ξεπερνά τα 18 μ.), πιθανή αύξηση εισροών χημικών ουσιών, όπως υπολείμματα αγροχημικών μπορεί να προκαλέσουν ευτροφισμό με αποτέλεσμα μείωση του διαλυμένου οξυγόνου στο θαλασσινό νερό και πιθανή εμφάνιση άνθισης φυτοπλαγκτού, φαινόμενο που συμβαίνει συχνά σε περιοχές όπως ο Θερμαϊκός. Οι μεγάλες συγκεντρώσεις φυτοπλαγκτού και ιδιαίτερα ειδών με τοξικές επιδράσεις μπορεί να οδηγήσουν σε φαινόμενα μαζικών θανάτων ψαριών, όπως παρατηρήθηκε σε μεγάλη έκταση το 2009.
Αυτά όλα δεν σημαίνουν ότι ο Μαλιακός Κόλπος είναι μια επιβαρυμένη θαλάσσια περιοχή. Μετρήσεις διαλυμένου οξυγόνου στο νερό και συγκεντρώσεων αμμωνίας και φωσφορικών έδειξαν ότι η περιοχή βρίσκεται σε καλή κατάσταση, όχι ευτροφική. Είναι όμως ένα οικοσύστημα που δέχεται ανθρωπογενείς επιδράσεις από διάφορες πηγές και η φυσικοχημική, βιολογική κατάστασή του είναι δείκτης του βαθμού περιβαλλοντικής επιβάρυνσης ολόκληρης της λεκάνης απορροής του Σπερχειού ποταμού.
Είναι ανάγκη, ως κάτοικοι και ενεργοί πολίτες της ευρύτερης περιοχής, να γνωρίζουμε τις πιθανές επιπτώσεις που έχουν οι ενέργειές μας στο θαλάσσιο περιβάλλον του Μαλιακού Κόλπου, ώστε να το προστατέψουμε. Αποτελεί μοναδικό φυσικό οικοσύστημα και πηγή ζωής για την ευρύτερη περιοχή, το οποίο με ήπια, βιώσιμη διαχείριση μπορεί να διατηρήσει την οικολογική ισορροπία του και να πολλαπλασιάσει τα οφέλη προς τις τοπικές κοινωνίες.
Βιβλιογραφικά στοιχεία λήφθηκαν από μελέτες του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.
Γεώργιος Βλαχώνης, Βιολόγος
Μαρίνα Καγκαρά, Βιολόγος
