Γράφει η Μπερτσιμά Ιωάννα...
Σήμερα, ο όρος «Προπαγάνδα», για την κοινή γνώμη, έχει αρνητικό περιεχόμενο καθώς στοχεύει στον ίδιο τον άνθρωπο επιδιώκοντας όχι μόνο την αλλαγή της συμπεριφοράς αλλά και των απόψεων του.
Αρχικά, ο όρος αυτός είχε θρησκευτικό-εκκλησιαστικό περιεχόμενο, καθώς εμφανίσθηκε για πρώτη φορά το 1622, όταν ο Πάπας Γρηγόριος IE΄ ίδρυσε την Επιτροπή για την Προώθηση της Πίστης ( Congregatiodepropagandafide) με σκοπό την καθοδήγηση του αγώνα εναντίον του προτεσταντισμού, για τη διάδοση του Χριστιανισμού σε περιοχές εκτός του Χριστιανικού κόσμου. Ήδη από τη Γαλλική Επανάσταση άρχισε να χάνει αυτό το περιεχόμενο και απευθύνεται πλέον σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού. Στη Γαλλία οργανώθηκε το «Γραφείο του Πνεύματος» ένα είδος Υπουργείου Προπαγάνδας και εμφανίσθηκε ο θεσμός του επαγγελματία προπαγανδιστή (έμμισθου). Κατά τον 19ο αιώνα χρησιμοποιείται ευρύτερα στη λαϊκή γλώσσα και στον 20ο αιώνα χάνει οριστικά τη θρησκευτική-εκκλησιαστική έννοια και αποκτά πολιτική χροιά.
Στην Ευρώπη, η προπαγάνδα χρησιμοποιήθηκε κυρίως στους πολέμους και τις επαναστάσεις. Τα ολιγαρχικά καθεστώτα χρησιμοποίησαν τη δύναμη της μεταβολής της συμπεριφοράς των ανθρώπων για να τους ελέγχουν και να τους χειραγωγούν.Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, συγκροτήθηκαν τα «Γραφεία Ψυχολογικού Πολέμου», ισχυροί οργανισμοί προπαγάνδας, ενώ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η προπαγάνδα συσχετίσθηκε με τον μηχανισμό ομογενοποίησης συνειδήσεων, που χρησιμοποίησε το ναζιστικό κράτος και ο Γιόζεφ Γκαίμπελς (Γερμανός πολιτικός και Υπουργός Προπαγάνδας της Ναζιστικής Γερμανίας). Έκτοτε, η έννοια της «προπαγάνδας»απέκτησε αρνητική έννοια και περιεχόμενο.
Ο Έντουαρντ Μπερνέζ (Edward Louis Bernays), ανιψιός του Σίγκμουντ Φρόυντ (Sigmund Freud), σε θεωρητικό επίπεδο, θεωρείται ο πατέρας των «Δημοσίων σχέσεων». Με εργαστηριακά πειράματα σε καμπάνιες επικοινωνίας, απέδειξε πώς υπάρχει συγκεκριμένη επικοινωνιακή μεθοδολογία βάσει της οποίας επηρεάζεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος, επιτυγχάνεται αλλαγή τρόπου σκέψης και παράγεται συγκεκριμένη συμπεριφορά από τους ανθρώπους.
Τη νέα αυτή επιστήμη την ονόμασε «προπαγάνδα», χωρίς ωστόσο να υπολογίσει πώς η θεωρία και η τεχνική του θα χρησιμοποιούνταν στον πόλεμο, από καθεστώτα με σκοπό τον έλεγχο των κοινωνιών. Έτσι καθώς η κοινωνία απέρριπτε την «προπαγάνδα» και η λέξη αυτή ήταν αρνητικά φορτισμένη ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, επινόησε, για καθαρά επικοινωνιακούς λόγους, την ελκυστική ονομασία «Δημόσιες Σχέσεις» (PublicRelations).
Ο Μπερνέζ θεωρούσε ότι κάθε σημαντική προσπάθεια που αφορά στην πολιτική ή την οικονομία, την εκπαίδευση, τη γεωργία, τη φιλανθρωπία, τις κατασκευές, πρέπει να υλοποιείται με τη βοήθεια της προπαγάνδας, η οποία αποτελεί μια απολύτως θεμιτή μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας και κρίνεται ανάλογα με την περίπτωση που εφαρμόζεται, την ποιότητα του σκοπού που προωθείται και την ορθότητα των πληροφοριών που δημοσιεύονται, παρά τον δυσάρεστο συνειρμό που προκαλεί η λέξη αυτή καθεαυτή.
Είναι γεγονός ότι, πολλές φορές, τα όρια μεταξύ «δημοσίων σχέσεων» και «προπαγάνδας» είναι δυσδιάκριτα, κυρίως στις περιπτώσεις όπου οι δημόσιες σχέσεις χρησιμοποιούνται από τα πολιτικά πρόσωπα, κατά την προεκλογική περίοδο ή και κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησή τους, προκειμένου να διαδώσουν τα πολιτικά τους μηνύματα, προς όφελός τους. Υποστηρίζεται ότι, ανάμεσα στις «δημόσιες σχέσεις» και την «προπαγάνδα» υπάρχει μία λεπτή διαχωριστική γραμμή διότι παρουσιάζουν κάποια κοινά στοιχεία, καθώς απευθύνονται και οι δύο σ’ ένα κοινό, αποτελούν μορφές επικοινωνίας, σε συνεχή βάση, και χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα επικοινωνίας.Στην πραγματικότητα όμως οι διαφορές μεταξύ τους είναι θεμελιώδεις.
Η «προπαγάνδα», είναι μία επιστημονική τεχνική, που βασίζεται στη μεθοδικότητα και στον προγραμματισμό και επιδιώκει να παραπλανήσει την κοινή γνώμη ή το καταναλωτικό κοινό, να υπακούσει ή να πιστέψει ή να συμμορφωθεί με το μήνυμα που «προβάλλει» (ιδέα, προϊόν, δόγμα). Δεν χρησιμοποιείται απλά σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, αλλά αντίθετα αποτελεί μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας σε όλες σχεδόν τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές δραστηριότητες και κυρίως σε περιόδους «κρίσεων».
Μεταδίδεται κυρίως με τα διάφορα διαθέσιμα μέσα μαζικής επικοινωνίας (ραδιόφωνο, τύπος, τηλεόραση), τα online μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, YouTube κ.α.) και τις διάφορες μηχανές αναζήτησης. Οι τεχνικές της προπαγάνδας περιλαμβάνουν την επιλεκτική δημοσίευση στοιχείων ή παρουσίαση γεγονότων εν μέρει και εκμεταλλεύονται μεθόδους και επιχειρήματα που απευθύνονται τόσο στη λογική όσο και στο συναίσθημα. Η επίκληση στο συναίσθημα είναι ίσως η πιο απροκάλυπτη μέθοδος προπαγάνδας.
Η «προπαγάνδα», ως επικοινωνιακή λειτουργία, έχει διαχρονικό χαρακτήρα και τη συναντάμε σε όλη την πορεία της κοινωνικής, πολιτικής και θρησκευτικής ιστορίας. Είτε δεχτούμε ότι αποτελεί μία θεμιτήμορφή ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως υποστήριζε ο Μπερνέζ, είτε δεχτούμε ότι αποτελεί κοινωνική μάστιγα και απειλή για την ανθρωπότητα, είναι κοινός τόπος, στις περιπτώσεις των κρατών που εφαρμόσθηκε, ότι έχει διαβρώσει καιαμαυρώσει την πολιτική και κοινωνική ζωή.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
· EdwardL. Bernays (2015), Προπαγάνδα, Αθήνα: Νεφέλη.
· Σκλαβούνης, Γ. (1999), Ολοκληρωμένες Δημόσιες Σχέσεις & Ελληνική Πραγματικότητα, Αθήνα: Έλλην, 5η Έκδοση Βελτιωμένη.
· Πουλακιδάκος, Στ. (2013), Η προπαγάνδα ως θεμελιώδες συστατικό του δημόσιου λόγου: η παρουσίαση του «μνημονίου» από τα ελληνικά ΜΜΕ, Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
· Exposing Propaganda: The Institute for Propaganda analysis, New-York Historical Society, February 28, 2018.
Διαθέσιμο: http://blog.nyhistory.org/exposing-propaganda/
· Προπαγάνδα
Διαθέσιμο: https://el.wikipedia.org/wiki/Προπαγάνδα
