Η Διαφθορά είναι ένα παγκόσμιο, πολύπλοκο και απειλητικό φαινόμενο, με οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Η ίδια η φύση και η αδυναμία του ανθρώπινου χαρακτήρα αποτελούν το γόνιμο έδαφος της διαφθοράς, η οποία γενικά θεωρείται μεταδοτική και ενθαρρύνεται συχνά από την οικονομική ένδεια ή τις διάφορες κρίσεις.
Στο δημόσιο τομέα, η απειλή της διαφθοράς είναι μεγαλύτερη όπου ελλοχεύει ευκαιρία είτε λόγω διακριτικής ευχέρειας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και προνομιακής πρόσβασης σε δημόσιους πόρους, είτε λόγω απουσίας περιορισμών (ηθικής συμπεριφοράς, αναγκαστικών νόμων και κανονισμών, ελέγχων, κυρώσεων και της δημόσιας γνώμης).
Η πολυνομία και ασάφεια των νόμων, που επιτείνεται από την έλλειψη κωδικοποίησης, η γραφειοκρατία, η οποία είναι διάχυτη στους περισσότερους τομείς της Δημόσιας Διοίκησης, η έλλειψη διαφάνειας, η ανεξέλεγκτη εξουσία που παρέχεται σε αρμόδιους για να αποφασίζουν, η απουσία ή βραδύτητα των ελέγχων, και η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης, είναι μερικές από τις συνήθεις αιτίες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του φαινομένου της διαφθοράς. Περισσότερο δε επικίνδυνη εμφανίζεται η νόμιμη διαφθορά μέσω της οποίας ρυθμίζεται κατά τέτοιο τρόπο το νομικό πλαίσιο που καθιστά την ανήθικη συμπεριφορά νόμιμη.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, οι επιχειρήσεις και τα άτομα πληρώνουν περισσότερα από 1 τρισεκατομμύρια δολάρια δωροδοκίας κάθε χρόνο. Ωστόσο, το πραγματικό κοινωνικό κόστος της διαφθοράς δε μπορεί να μετρηθεί απλώς και μόνο βάσει του ποσού των δωροδοκιών ή των δημόσιων κονδυλίων που εκτρέπονται. Στο εν λόγω κόστος περιλαμβάνεται και η απώλεια παραγωγής λόγω της ανορθολογικής κατανομής των πόρων. Η διαφθορά μπορεί επίσης να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην κατανομή εισοδήματος και να οδηγήσει σε αδιαφορία για την προστασία του περιβάλλοντος. Το σημαντικότερο δε όλων είναι ότι υπονομεύει την εμπιστοσύνη στους νόμιμους θεσμούς, καθώς μειώνει την ικανότητά τους να παρέχουν επαρκείς δημόσιες υπηρεσίες και ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να προκαλέσει απονομιμοποίηση του κράτους, οδηγώντας σε πολιτική και οικονομική αστάθεια. Η επακόλουθη αβεβαιότητα αποθαρρύνει τη δέσμευση των ιδιωτικών επιχειρήσεων σε μια μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή στρατηγική, με αποτέλεσμα να καθίσταται δυσχερέστερη η επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης.
Έρευνα που πραγματοποιήθηκε, προκειμένου να καταγραφεί η ελληνική κοινή γνώμη απέναντι στη διαφθορά (στάσεις και αντιλήψεις), καταδεικνύει ότι οι συμμετέχοντες, σε ποσοστό 98%, πιστεύουν ότι το πρόβλημα της διαφθοράς στην Ελλάδα είναι πολύ/αρκετά σημαντικό, ενώ το 57% πιστεύουν ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα στην οποία θα υπάρχει πάντα η διαφθορά.
Στην έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας, για το 2021, που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 25-1-2022, σημειώνεται ότι τα επίπεδα διαφθοράς παραμένουν σταθερά σε παγκόσμιο επίπεδο, με το 86% των χωρών να παρουσιάζουν μικρή ή και καμία πρόοδο την τελευταία δεκαετία.
Ο Δείκτης Αντίληψης Διαφθοράς (έναρξη εφαρμογής του το 1995), αποτελεί τον κορυφαίο δείκτη διαφθοράς του δημοσίου τομέα, και βαθμολογεί 180 χώρες και περιοχές σε όλο τον κόσμο, με βάση την αντίληψη για τη διαφθορά στο δημόσιο τομέα, συλλέγοντας δεδομένα από διάφορες πηγές (εταιρείες συμβουλευτικές και αξιολόγησης κινδύνου, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, την Παγκόσμια Τράπεζα κ.α.).
Η χώρα μας κατατάσσεται στην 58η θέση στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς (σημείωσε 49 βαθμούς), ανάμεσα σε 180 χώρες, και συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των χωρών που έχουν καταγράψει τη σημαντικότερη πρόοδο στον κόσμο, καθώς όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται «... έχει αδράξει τα οφέλη από τι μεταρρυθμίσεις κατά της διαφθοράς».
Η Διεθνής Διαφάνεια επισημαίνει στην έκθεσή της το γεγονός ότι η πρωτοφανής πανδημία ενέτεινε τα φαινόμενα διαφθοράς διεθνώς και απέδειξε ότι καμία χώρα δεν έχει ανοσία στη διαφθορά.
Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης, φάνηκε να έχουν ατονήσει τα μέτρα καταπολέμησης των φαινόμενων διαφθοράς και μάλιστα στην έκθεση γίνεται αναφορά και για την εξαγωγή διαφθοράς από κράτη-μέλη της Ε.Ε. σε άλλα μέρη του κόσμου («… exporting corruption to other parts of the world»). Έτσι, χώρες όπως η Ελβετία, η Αυστρία, το Βέλγιο, η Ισπανία και η Κύπρος σημείωσαν πτώση από 1 έως και 4 βαθμούς στη βαθμολογία τους σε σύγκριση με το 2020. Επίσης, λόγω των σκανδάλων που είδαν το φως της δημοσιότητας, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, και της επιτακτικής ανάγκης για άμεση και ταχεία λήψη αποφάσεων αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης, χώρες που παραδοσιακά κατά το παρελθόν εμφάνιζαν κορυφαίες επιδόσεις στην παγκόσμια κατάταξη, σήμερα παρουσιάζουν σημάδια στασιμότητας ή ακόμη και επιδείνωσης των δεικτών τους, όπως ο Καναδάς -10 βαθμοί και η Αυστραλία – 12 βαθμοί.
Επίσης, επισημαίνεται το γεγονός ότι οι χώρες που παραβιάζουν τις ελευθερίες των πολιτών, σταθερά παρουσιάζουν χαμηλότερη βαθμολογία στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς.
Η μείωση ή ακόμα και η στασιμότητα των προσπαθειών καταπολέμησης της διαφθοράς αποτελεί απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Η συνεχής επίκληση, από τις κυβερνήσεις των χωρών, της πανδημίας COVID-19, για τον περιορισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας, μπορεί μελλοντικά να επιφέρει μεγαλύτερους περιορισμούς παγκοσμίως. Από τις 23 χώρες των οποίων η βαθμολογία στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς μειώθηκε σημαντικά, οι 19 έχουν παρουσιάσει πτώση και στη βαθμολογία σε ό,τι αφορά στις ελευθερίες των πολιτών.
Όπως δήλωσε ο Πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος, Παναγιώτης Μανταλώζης, «...μετά από δυο σχεδόν χρόνια πανδημίας, τούτη δεν αποτελεί πλέον έκτακτη ανάγκη, στο όνομα της οποίας δύναται να περιορίζεται η δημοκρατία και τα δικαιώματα των πολιτών».
Ενώ, η Πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας, Delia Ferreira Rubio, δήλωσε: «Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι κάτι ευκταίο στην καταπολέμηση της διαφθοράς... Η διασφάλιση ότι οι πολίτες μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα και να εργαστούν συλλογικά, ώστε να παραμένουν υπόλογοι οι κυβερνώντες, είναι ο μόνος βιώσιμος δρόμος προς μια κοινωνία χωρίς διαφθορά».
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- European Commission, Θεματικό Ενημερωτικό Δελτίο Ευρωπαϊκού Εξαμήνου Καταπολέμηση της Διαφθοράς.
- Κλεομένης Κουτσούκης στο «Κράτος και διαφθορά».
- Εθνική Αρχή Διαφάνειας, Έρευνα «Η Ελληνική κοινή γνώμη απέναντι στη διαφθορά. Στάσεις και αντιλήψεις», Νοέμβριος, 2020.
https://aead.gr/images/deltia_typou/2020-pagkosmia-imera/09122020_survey_final.pdf
- Καρβούνης, Α., (2017). Η ποιότητα της Δημόσιας Διοίκηση. Μία εργαλειοθήκη για τους επαγγελματίες της Δημόσιας Διοίκησης, Β΄ αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη έκδοση. Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
- Bertók, J., (2015). Προώθηση της ακεραιότητας και αποτροπή της διαφθοράς: επισκόπηση της εμπειρίας των κρατών μελών του ΟΟΣΑ. Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας, 15, 115-128.
Διαθέσιμο: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sas/article/view/595/595
