Η σημειολογία μιας διαφορετικής Ιθάκης (του Κώστα Θερμογιάννη)

Ο Οδυσσέας, ως ένας ήρωας δομημένος ποιητικά μέσα από το εναργές βλέμμα του Ομήρου, αποτελεί την προσωποποίηση της ευφυΐας, της αντοχής και της επιμονής που επιστρέφει στην Ιθάκη έχοντας υπομείνει και ξεπεράσει δοκιμασίες που υπερέβησαν κατά πολύ το ανθρώπινο μέτρο. Η ομηρική Ιθάκη του Οδυσσέα είναι τόπος προορισμού, είναι λαχτάρα, είναι στόχος, είναι πατρίδα. Είναι το διαχρονικό σύμβολο του νόστου. Ένα σύμβολο το οποίο οι ποιητές μανιωδώς προσπαθούν να προσεγγίσουν συναισθηματικά μα και οι πολιτικοί, διακαώς, να το οικειοποιηθούν επικοινωνιακά ώστε να αξιοποιήσουν το βαθύ νοηματικό και συναισθηματικό του φορτίο. Προσφάτως, στο βιβλίο με τον τίτλο «Ιθάκη» του πρώην πρωθυπουργού, η επιδίωξη αυτή αλλά κυρίως η σημειολογία είναι εμφανής. Ενδεχομένως υπό την καθοδήγηση του επικοινωνιακού του επιτελείου, γίνεται μια προσπάθεια από τον πρώην πρωθυπουργό  να ντύσει με τον μανδύα του μύθου την πολιτική του πορεία, η οποία σημάδεψε μια από τις πιο δραματικά ιστορικές περιόδους της χώρας. Παρουσιάζει τον εαυτό του ως έναν σύγχρονο Οδυσσέα που πάλεψε με τις ξένες δυνάμεις, με τους θεσμούς, τους δανειστές αλλά και με το εσωτερικό τους κόμματός του, με σκοπό να οδηγήσει τη χώρα στην πολυπόθητη επιστροφή στην κανονικότητα και στην προ των μνημονίων οικονομική και πολιτική εποχή. Όμως η σύγκριση αυτή, όσο γοητευτική κι αν ακούγεται, όσον κι αν στόχο έχει να οδηγήσει τον αναγνώστη τού βιβλίου συναισθηματικά προς την κατεύθυνση αυτή, καταρρέει αυτομάτως όταν τελικώς αντιπαραβληθεί με την πραγματικότητα και την βιωματική εμπειρία των Ελλήνων πολιτών.

Ο Οδυσσέας του Ομήρου είναι ένα ανάδελφο αρχαιοελληνικό σύμβολο, ένας μυθικά πλασμένος ήρωας ο οποίος, μέσα από την περιπλάνησή του στο δρόμο για την Ιθάκη του, θεμελίωσε, έστω και σε σπερματική μορφή, τη φιλοσοφική σκέψη κι έθεσε τις βάσεις για να αντιληφθεί ο άνθρωπος τον ίδιο του τον εαυτό! Οποιαδήποτε σύγκριση σε πολιτικό επίπεδο με αυτόν τον σημαντικά πολύτιμο για την ανθρωπότητα -κι αξεπέραστο μέχρι σήμερα-  θεμέλιο λίθο της φιλοσοφίας, είναι εκ των πραγμάτων ατυχής. Κι όμως, ο πρώην πρωθυπουργός τόλμησε, σε σημειολογικό επίπεδο, να το κάνει. Οι «Σειρήνες» του δεν ήταν μυθικά πλάσματα αλλά οι αγορές και οι δανειστές, οι οποίοι, κατά τον ίδιο, δεν τον μάγεψαν παρά το γεγονός ότι τελικώς τον υπέταξαν. Οι «Λαιστρυγόνες» δεν ήταν τέρατα αλλά οι πολιτικές αποφάσεις που ο ίδιος αναγκάστηκε να πάρει, συχνά όμως σε πλήρη αντίθεση με τις προεκλογικές του δεσμεύσεις. Η «Ιθάκη» που υπόσχεται δεν είναι η πατρίδα και ο νόστος της επιστροφής αλλά η έξοδος από τα μνημόνια. Μια έξοδος που ήρθε με βαρύ τίμημα για κάθε Έλληνα πολίτη, την υπογραφή ενός ακόμα επαχθούς μνημονίου, την παράταση της επιτήρησης, την αποδοχή όρων που διέψευσαν το αφήγημα της αντίστασης. Η απόσταση μεταξύ της Ιθάκης του Οδυσσέα και της Ιθάκης του πρώην πρωθυπουργού αποδεικνύεται πως είναι και τεράστια και αγεφύρωτη…

Η προσπάθεια να παρουσιαστεί αυτή η πορεία ως ηρωική περιπλάνηση μοιάζει περισσότερο με πολιτική ωραιοποίηση παρά με ειλικρινή αποτίμηση. Ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη νικητής, έχοντας διαφυλάξει την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του. Ο πρώην πρωθυπουργός επιστρέφει σε μια χώρα κουρασμένη, σε με κοινωνία διχασμένη, με τους πολίτες βαθύτατα πληγωμένους νιώθοντας ότι το δημοψήφισμα του 2015, παρά τη συνταγματική απαίτηση, ακυρώθηκε στην πράξη. Η «Ιθάκη» του δεν είναι η λύτρωση αλλά η υπενθύμιση ότι η πολιτική μπορεί να μετατρέψει την ελπίδα σε συμβιβασμό, την αντίσταση σε παραίτηση και το όραμα σε γραφειοκρατική και απλή δημοσιονομική διαχείριση. Η προσπάθεια σύνδεσης της ομηρικής Ιθάκης με την πολιτική Ιθάκη του πρώην πρωθυπουργού δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά έναν ατυχή διαχειριστικό πολιτικό ελιγμό. Και τούτο γιατί η πολιτική δεν είναι ποίηση. Είναι πράξη, είναι ευθύνη, είναι συνέπεια. Ο πρώην πρωθυπουργός σημειολογικά μπορεί να θέλει να εμφανιστεί ως Οδυσσέας, αλλά η ιστορία τον έχει καταγράψει ήδη ως ηγέτη που υποσχέθηκε ρήξη και κατέληξε σε συνθηκολόγηση. Η «Ιθάκη» του δεν είναι η επιστροφή στην ελευθερία, αλλά η αποδοχή ότι η χώρα θα συνεχίσει να πορεύεται υπό όρους που άλλοι καθορίζουν. Και η ευθύνη γι’ αυτό περιπλανιέται ακόμα μέσα στην ομίχλη της αποποίησής της από κάθε (ανεύθυνα) υπεύθυνο! Η κριτική διάθεση όμως απέναντι στο βιβλίο δεν αφορά μόνο τον συγγραφέα του αλλά και τη συλλογική εμπειρία των Ελλήνων πολιτών καθόσον η κρίση δεν ήταν απλώς οικονομική, παραλίγο να γίνει για την Ελλάδα και υπαρξιακή! Πολιτών που ίσως ξεχνούν και κινδυνεύουν να παρασυρθούν από τη λέξη «Ιθάκη»…

Το βιβλίο «Ιθάκη» του πρώην πρωθυπουργού σημειολογικά αφήνει ένα σημαντικό ερώτημα στον Έλληνα πολίτη: Ο πρώην πρωθυπουργός είναι ένας σύγχρονος πολιτικός Οδυσσέας ή μήπως είναι απλώς ένας ακόμα πολιτικός ναυαγός; Ο Οδυσσέας του Ομήρου είναι ήρωας που επιστρέφει στην Ιθάκη για να ξαναστήσει τον κόσμο του. Ο πρώην πρωθυπουργός, με την «Ιθάκη» του, επιστρέφει για να ξαναγράψει την ιστορία με τρόπο που να τον δικαιώνει. Τούτη ενδεχομένως να είναι και η πιο σκληρή διαφορά ανάμεσα στη μία και στην άλλη Ιθάκη αφού τελικώς αποδεικνύεται πως ο μύθος του Ομήρου υπηρετεί την αλήθεια, ενώ η πολιτική συχνά υπηρετεί το μύθο των πολιτικών.