Γράφει ο Κώστας Θερμογιάννης...

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα βρίσκεται εν μέσω μιας πολύ μεγάλης κοινωνικής αλλαγής, την οποία καλώς ή κακώς έχει επιβάλει η οικονομική κρίση, και προσπαθεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες αλλά και τα νέα δεδομένα που έχουν προκύψει. Η σπαργή, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, μοιάζει να έχει χαθεί σχεδόν από κάθε δραστηριότητα που μέχρι εχθές ήκμαζε, το σημαντικότερο όμως είναι πως φαίνεται να έχει χαθεί κι από τα όνειρα, ιδιαιτέρως των νέων ανθρώπων. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, με αντιξοότητες, με μούδιασμα στην κοινωνία, με δυσπραγία οικονομική και πολυποίκιλα προβλήματα σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως οι τέχνες, οι οποίες εξ ορισμού αποτυπώνουν τις κοινωνίες, βρήκαν επιτέλους γόνιμο έδαφος για αναπτυχθούν. Είναι όμως έτσι;

Έχει ειπωθεί πως η ευτυχία δεν παράγει τέχνη, τούτο κατά τη γνώμη μας μπορεί και να μην αποτυπώνει στο σύνολό της την πραγματικότητα, αν και η διαπίστωση αυτή θεωρούμε ότι περιέχει μια μεγάλη δόση αλήθειας. Επειδή δεν είναι σωστό να επιχειρηματολογεί κανείς γενικά κι αόριστα, θα θέλαμε να εξειδικεύσουμε τις σκέψεις μας και να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στη λογοτεχνία. Με μεγάλη βεβαιότητα λοιπόν, θα μπορούσε κανείς να πει πως, κατά το παρελθόν τουλάχιστον, σε περιόδους με κοινωνική αναστάτωση η τέχνη του λόγου έβρισκε πάντοτε ερεθίσματα και παρήχθησαν μνημειώδη έργα. Δεν είναι σκόπιμο για την οικονομία του χώρου να τα απαριθμήσουμε, το σημαντικό άλλωστε στο σκεπτικό μας είναι η σημειολογία και όχι η απογραφή. Η λογοτεχνία λοιπόν στις μέρες μας έχει ανταποκριθεί στην κρίση, την έχει καταγράψει, έχει αποτυπώσει όλες αυτές τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που με τη σειρά τους έχουν μεταμορφώσει τη χώρα; Έχουμε δηλαδή, για να επαναδιατυπώσουμε με διαφορετικό τρόπο το ερώτημά μας, μια νέα λογοτεχνική τάση, ένα νέο λογοτεχνικό «ρεύμα» που θα χαρακτηρίσει την εποχή μας; Ο προβληματισμός μας βεβαίως, δεν αφορά μια ήδη υπάρχουσα μερίδα λογοτεχνών που έγραφαν, γράφουν και θα συνεχίσουν ενδεχομένως να γράφουν σαν η κρίση στη χώρα να υπήρχε από πάντα και που σύμφωνα με το σκεπτικό τους θα υπάρχει εσαεί, διότι δεν αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό προς εξέταση δείγμα.

Θέτοντας τα θεμέλια για την απάντηση του ερωτήματος που πραγματευόμαστε πιο πάνω, σίγουρα θα βρεθούμε μπροστά στο εξής δίλημμα: Είναι οι διανοούμενοι και οι λογοτέχνες που θα αποφασίσουν πως η κρίση πρέπει να καταγραφεί μέσα στη λογοτεχνική παραγωγή ή μήπως οι αναγνώστες; Είναι σίγουρο πως δεν μπορεί να δοθεί απάντηση σε ένα ερώτημα θέτοντας ένα ακόμα ερώτημα, αλλά εδώ η προβληματική δεν είναι ατέρμονη ούτε ρητορική, δεν έχει να κάνει με το αν το αβγό έκανε την κότα ή το αντίστροφο. Εδώ αναζητείται το αίτιο που έχει ή δεν έχει επιτρέψει σε λογοτεχνικό επίπεδο την καταγραφή της κρίσης που διέρχεται η χώρα. Κι εύλογα γεννιέται ακόμα μια σειρά ερωτημάτων: Μήπως η κρίση τελικά δεν είναι αρκετά εμπορική ώστε να φέρει κέρδη στις πένες των λογογράφων; Μήπως ο αναγνώστης δε θέλει την κρίση στις σελίδες των βιβλίων που διαβάζει γιατί ήδη τη βιώνει στο πετσί του στον αληθινό κόσμο και στη μυθοπλασία της λογοτεχνίας την αποκηρύσσει γιατί επιθυμεί κάτι άλλο, ενδεχομένως περισσότερο ιδανικό; Μήπως συμβαίνουν και τα δύο; Μήπως κανένα από αυτά;

Γεγονός είναι πως υπάρχουν ορισμένα βιβλία που έχουν εκδοθεί τα τελευταία χρόνια με αναφορές, μικρότερες ή μεγαλύτερες, στη δύσκολη οικονομική και κοινωνική κατάσταση της Ελλάδας, ενώ υπάρχουν και κάποια βιβλία που μιλούν για πιο εξειδικευμένα ζητήματα όπως είναι η ανεργία και η λαθρομετανάστευση. Η μεγάλη πλειοψηφία της λογοτεχνικής παραγωγής όμως, της πεζογραφίας αλλά και την ποίησης, στρέφεται σε άλλα πιο «ασφαλή» μονοπάτια, σε ιστορικά, αστυνομικά και κοινωνικά μυθιστορήματα, σε αναφορές σε γνωστά γεγονότα, σε ιστορίες από το πρόσφατο παρελθόν ή από το άγνωστο μέλλον. Θα έλεγε κανείς πως μοιάζει να αδιαφορεί ή ακόμα και να σιωπά στα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι επιδερμικές καταγραφές, ειδικά στα ευπώλητα και μεγάλης κυκλοφορίας βιβλία, δεν είναι ικανές να αντισταθμίσουν τη μεγάλη, κατά τη γνώμη μας έλλειψη για την καταγραφή των όσων συμβαίνουν γύρω μας. Είναι σαφές, και το τονίζουμε αυτό, πως υπάρχουν λαμπρές και φωτεινές εξαιρέσεις στη διαπίστωσή μας αυτή, αλλά η απορία μας παραμένει: Γιατί δεν έχει δημιουργηθεί η ανάγκη στους λογοτέχνες να αξιοποιήσουν και να επεξεργαστούν σε όλο της το βάθος την εμπειρία της κρίσης; Μήπως τελικά ηττήθηκαν κι αυτοί από την ίδια την κρίση που νίκησε ακόμα και την ίδια την κοινωνία που ζουν και που οφείλουν να καταγράφουν; Μήπως έγιναν μέρος του συστήματος κι αυτοί; Ή απλώς περιμένουν την καταλληλότερη στιγμή για να αφήσουν το μελάνι να κυλήσει στις σελίδες των γραπτών τους καταγράφοντας την ιστορία αποστασιοποιημένα κι ενδεχομένως περισσότερο αντικειμενικά; Το πιθανότερο είναι πως την απάντηση θα μας τη δώσουν οι ιστορικοί του μέλλοντος!

Πηγή: tovivlio.net