Το χωριό της Εύβοιας όπου οι κάτοικοι «μιλάνε» με... σφυρίγματα!

Κρυμμένο ανάμεσα στις χαράδρες και τις απότομες πλαγιές της νοτιοανατολικής Εύβοιας, το μικρό ορεινό χωριό Αντιά δεσπόζει πάνω από ένα δαιδαλώδες τοπίο που καταλήγει στο Αιγαίο. Εκεί, στους πρόποδες του όρους Όχη, βρίσκεται μια κοινότητα που προκαλεί παγκόσμιο ενδιαφέρον χάρη σε μια παράδοση που δύσκολα συναντάται αλλού.

Σε παλαιότερο αφιέρωμά του, το BBC επέλεξε να παρουσιάσει την Αντιά, τονίζοντας ότι πρόκειται για έναν μοναδικό τόπο όπου οι κάτοικοι έχουν αναπτύξει έναν ξεχωριστό τρόπο επικοινωνίας: αντί για ομιλία, χρησιμοποιούν… σφυρίγματα. Καθώς ο επισκέπτης ανεβαίνει από την Κάρυστο προς το χωριό, διασχίζοντας έναν στενό, ελικοειδή δρόμο μέσα σε ένα σχεδόν μυθικό τοπίο, οι ήχοι που αντηχούν στις πλαγιές μοιάζουν με αρχέγονα καλέσματα.

Η σφυριχτή γλώσσα που χρησιμοποιείται στην Αντιά —γνωστή ως «σφυριά»— αποτελεί μία από τις πιο σπάνιες μορφές επικοινωνίας στον πλανήτη. Βασίζεται αποκλειστικά σε σφυρίγματα που μιμούνται ήχους πουλιών και επιτρέπουν πλήρεις συνομιλίες σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. Κάθε ήχος αντιστοιχεί σε γράμμα του αλφαβήτου και η σύνθεση των τόνων δημιουργεί λέξεις και νοήματα.

Σύμφωνα με το protothema, για αιώνες, μόνο οι βοσκοί και οι αγρότες της Αντιάς γνώριζαν και μετέφεραν αυτή τη δεξιότητα από γενιά σε γενιά. Ωστόσο, η δραματική μείωση του πληθυσμού και η γήρανση των κατοίκων έχουν οδηγήσει σε σταδιακή εξαφάνιση της παράδοσης. Καθώς οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται πλέον να παράγουν καθαρά σφυρίγματα, ολοένα και λιγότεροι μπορούν σήμερα να «μιλούν» τη γλώσσα.

Οι ακριβείς ρίζες αυτής της ασυνήθιστης γλώσσας παραμένουν άγνωστες. Άλλοι χωρικοί πιστεύουν ότι προέρχεται από Πέρσες στρατιώτες που βρήκαν καταφύγιο στην Όχη πριν από 2.500 χρόνια, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι αναπτύχθηκε στα βυζαντινά χρόνια ως μυστικός τρόπος ειδοποίησης για εισβολές ή κινδύνους. Υπάρχουν επίσης εκδοχές που τη συνδέουν με την αρχαία Αθήνα, με «σφυριχτές» να στέλνονται σε βουνοκορφές ως παρατηρητές, αλλά και θεωρίες που την αποδίδουν σε Δωριείς ή σε κατοίκους της Αίνου που μεταφέρθηκαν στην περιοχή τον 15ο αιώνα.

Η αποκάλυψη της «σφυριάς» στον υπόλοιπο κόσμο έγινε τυχαία, το 1969. Όταν συνεργεία διάσωσης αναζητούσαν έναν πιλότο που είχε συντριβεί στην Οχη, άκουσαν στις χαράδρες περίεργους ήχους και συνειδητοποίησαν ότι βοσκοί επικοινωνούσαν εξ αποστάσεως με σφυρίγματα.

Σύμφωνα με τη γλωσσολόγο Δήμητρα Χένγκεν, η «σφυριά» είναι ουσιαστικά μια σφυριχτή εκδοχή των ελληνικών, όπου κάθε γράμμα και κάθε συλλαβή μετατρέπεται σε διαφορετική συχνότητα. Η μετάδοση μέσω σφυρίγματος έχει το πλεονέκτημα ότι ταξιδεύει πολύ πιο μακριά από τη φωνή· μπορεί να φτάσει έως και 4 χιλιόμετρα —δέκα φορές περισσότερο από το ανθρώπινο κάλεσμα.

Η γλώσσα υπήρξε για δεκαετίες αναντικατάστατο εργαλείο επιβίωσης σε ένα τόσο απομονωμένο μέρος. «Δρόμοι, νερό και ηλεκτρικό ρεύμα ήρθαν εδώ πριν από 30 χρόνια», ανέφερε ο βοσκός Γιάννης Τσίπας. «Μέχρι το 1997, η Κούλα είχε το μοναδικό τηλέφωνο στην Αντιά…».

Η «σφυριά» δεν εξυπηρετούσε μόνο πρακτικούς σκοπούς· έπαιξε ρόλο και στις ανθρώπινες σχέσεις. Όπως αφηγείται η κάτοικος Μαρία Κεφάλα, οι γονείς της γνωρίστηκαν χάρη σε ένα χιονισμένο κάλεσμα μέσα στη νύχτα, όταν ο πατέρας της σφύριξε στην μητέρα της να βρει καταφύγιο και ζεστασιά σε μια σπηλιά.

Σήμερα, υπάρχουν περίπου 70 σφυριχτές γλώσσες παγκοσμίως, κυρίως σε ορεινές, απομονωμένες περιοχές. Παρ’ όλα αυτά, η «σφυριά» της Αντιάς θεωρείται η αρχαιότερη και η πιο δομημένη —και, ταυτόχρονα, η πιο απειλούμενη. Όπως επισημαίνει η UNESCO, δεν υπάρχει άλλη γλώσσα στην Ευρώπη, σφυριχτή ή όχι, που να τη μιλούν τόσο λίγοι άνθρωποι.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ Συμμετοχή του Δημάρχου Καμένων Βούρλων στο 1ο Πολυθεματικό Επιστημονικό Συνέδριο ΟΤΑ