Αντέχει η Δημοκρατία την παραπληροφόρηση; (του Κώστα Θερμογιάννη)

Η Δημοκρατία, ως ο πλέον χρηστικά ανθρωποκεντρικός, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, μηχανισμός κατανομής εξουσίας και διαχείρισης κρατικών υποθέσεων, αποτελεί εν τοις πράγμασι μια συλλογική συμφωνία κοινού σκοπού στο πλαίσιο της εφαρμογής τού ιδανικού στη βιούμενη καθημερινότητα των πολιτών. Αποτελεί ένα κοινωνικό συμβόλαιο με το οποίο γίνεται καθολικά αποδεκτό ότι η δύναμη των θεσμών, η κρατική ισχύς αλλά κυρίως η αλήθεια δεν επιβάλλεται από τον ισχυρό αλλά αναζητείται μέσα από την ίδια την κοινωνία με διαφανείς διαδικασίες διαλόγου, αντιλόγου, κρίσης και ανάληψης ευθύνης από όλους τους πολίτες. Είναι γεγονός αυταπόδεικτο ότι στην περίπτωση που αυτή η συμφωνία ταλανίζεται ή διαρρηγνύεται ή όταν γίνεται αντικείμενο χειραγώγησης, τότε η Δημοκρατία παρεκκλίνει από το θεμελιώδες υπαρκτικό της αξίωμα, το οποίο δεν είναι άλλο από το να υπηρετεί τον άνθρωπο επί του οποίου αυτή εφαρμόζεται.

Στην εποχή μας, δυστυχώς, ο πολίτης πια δεν καλείται να κρίνει ουσιωδώς πράξεις και γεγονότα αλλά να καταναλώσει εικόνες, να αφομοιώσει συνθήματα και να γίνει θεατής κι ακροατής τεχνηέντως φορτισμένων συναισθηματικών αφηγήσεων. Τόσο η πολιτική όσο κι ο δημόσιος, εν γένει, λόγος έχει μετατραπεί σε θέαμα στο πλαίσιο ενός αθέμιτου κι αχρείαστου για τη Δημοκρατία ανταγωνισμού επικράτησης εντυπώσεων και δημιουργίας αισθήσεων χωρίς την πολύτιμη μεσολάβηση της ορθολογικής κρίσης. Η πρακτική αυτή τείνει να μετατρέψει την ουσία της Δημοκρατίας σε σκηνικό ψευδαισθητικών εντυπώσεων κλονίζοντας βαθύτατα και θεμελιωδώς τις αξίες της. Αυτό το σημείο κλονισμού τής Δημοκρατίας μπορεί να αποκρουστεί αποκλειστικά και μόνο από την ικανότητα των πολιτών να μπορούν να διακρίνουν και να απομονώνουν το αληθές από το ψευδές, το σημαντικό από το ασήμαντο, το ουσιώδες από το επιφανειακό. Είναι δηλαδή αποκλειστικά και μόνο ζήτημα παιδείας καθόσον η παραποίηση της αλήθειας και η παραπληροφόρηση βρίσει εύφορο έδαφος κι ανθίζει μονάχα εκεί που η γλώσσα έχει φθαρεί, εκεί που η σκέψη έχει υποκατασταθεί από την άκρατη συνθηματολογία, εκεί που η κριτική ικανότητα έχει ατροφήσει και βρίσκεται σε νηπιακό νοητικό επίπεδο.

Με δεδομένο το γεγονός ότι η τεχνολογία πολλαπλασιάζει εκθετικά την ισχύ της παραπληροφόρησης, τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ αλλά και τα κοινωνικά δίκτυα στις μέρες μας λειτουργούν ως επιταχυντές του ψεύδους. Είναι αδύνατο πια η ταχύτητα διασταύρωσης της πληροφορίας να ακολουθήσει τον φρενήρη ρυθμό τής διάδοσής της. Οι εικόνες προηγούνται της σκέψης αντικαθιστώντας πλήρως την κρίση με το κατευθυνόμενο συναίσθημα. Η Δημοκρατία όμως, η οποία εξ ορισμού εντός της ενέχει ως συστατικό στοιχείο της το διάλογο, μια διαδικασία η οποία απαιτεί χρόνο για να υλοποιηθεί και να ωριμάσει, καλείται στη σύγχρονη εποχή να αντιμετωπίσει έναν ογκώδη κι ανυπέρβλητο, κατά τα φαινόμενα, εχθρό, την αστραπιαία διάδοση, επιβολή και υιοθέτηση του ψεύδους ως γεγονός αληθινό. Γίνεται ευκόλως αντιληπτό ότι η ανθεκτικότητα της Δημοκρατίας δεν μπορεί να στηριχθεί σε τεχνολογικές λύσεις παρά μόνο στην καλλιέργεια του πολιτισμού. Είναι αναγκαιότητα πια να καλλιεργηθεί το πνεύμα τού πολίτη με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελεί γι’ αυτόν αυτονόητη αξία η διαφύλαξη της αλήθειας ως πολύτιμο κοινό αγαθό. Ως αγαθό ίσης αξίας με το νερό που καταναλώνει για να ζει, την ενέργεια που χρησιμοποιεί για να ικανοποιεί τις ανάγκες του, την ελευθερία και την αυτοδιάθεσή του. Διότι η Δημοκρατία δεν μπορεί να διαφυλαχτεί απλώς και μόνο με νόμους που απαγορεύουν την παραπληροφόρηση αλλά με πολίτες που δεν την ανέχονται, που είναι ικανοί να την αναγνωρίσουν και να την απορρίψουν εν τη γενέσει της.

Η διαστρέβλωση της αλήθειας αποτελεί σύμπτωμα μιας βαθιάς και πολλαπλής κομματικής κρίσης, η οποία, εργαλειοποιώντας την παραπληροφόρηση, τη χρησιμοποιεί αφειδώς για να προσπορίσει πολιτικά οφέλη. Είναι άλλωστε κοινή πεποίθηση πια ότι η σύγχρονη πολιτική έχει χάσει το νόημά της και δεν αποτελεί στις μέρες μας την ανεκτίμητη κορύφωση του κοινού οράματος για το μέλλον αλλά, αντιθέτως, έχει εκπέσει κι έχει μετατραπεί σε ένα καθεστώς διαχείρισης συμφερόντων. Η Δημοκρατία όμως, δεν είναι ούτε μονοπωλιακό κτήμα των κομμάτων ούτε κάποιο μακρινό κι αδιάφορο θέαμα που παρακολουθεί ο πολίτης αμέτοχος από την άνεση του καναπέ του αλλά μια πράξη στην οποία οφείλει να συμμετέχει ενεργά. Η ευθύνη όλων μας είναι μεγάλη. Έχουμε όμως την παιδεία να το αντιληφθούμε;