Η σιωπηλή βία της ανισότητας (του Κώστα Θερμογιάννη)

Δεν ακούγεται. Δεν αφήνει σημάδια στο σώμα, τουλάχιστον όχι ορατά. Δεν στοχεύει άλλωστε εκεί, η ψυχή είναι ο στόχος! Δεν κάνει θόρυβο ούτε προκαλεί φασαρία. Δεν χτυπά με τη βροντερή φωνή τής φυσικής βίας αλλά με την αμείλικτη σιωπή της αδικίας, αργά και μεθοδικά. Και χτυπά εκεί που ο άνθρωπος πονά περισσότερο, στην αξιοπρέπειά του! Η ανισότητα, αυτή η βουβή και συνάμα πανταχού παρούσα βία, είναι ενδεδυμένη με τον μανδύα της -δήθεν- ‘φυσικής τάξης’ προκειμένου να ενισχύεται η αντίληψη και το επιχείρημα ότι είναι αναπόφευκτη. Κρύβεται πίσω από το πρόσχημα της κανονικότητας και σέρνεται αθόρυβα στους διαδρόμους της κοινωνίας διαβρώνοντας τα θεμέλιά της και καθορίζοντας, εν τέλει, το μέγεθος του ονείρου που κάθε πολίτης μπορεί να τολμήσει να φανταστεί για το μέλλον του. Η ανισότητα δεν είναι στατιστική απόκλιση, ούτε αριθμητική ασυμμετρία, είναι υπαρξιακή αλλοίωση η οποία επαληθεύεται καθημερινά. Αδιάψευστος μάρτυρας, το γεγονός ότι ο πλούτος 3.000 ανθρώπων στον πλανήτη ισοδυναμεί με το 14,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ[1]!

Ο κόσμος μας ζει στην εποχή στην οποία η ισότητα έχει μετατραπεί σε ένα βροντερό σύνθημα, σε ένα υπέρτατο ιδεολόγημα κι ένα εργαλείο σθεναρής μεν, αλλά εν τοις πράγμασι επιδερμικής, πολιτικής ρητορικής. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική και ουδόλως μοιάζει με την πολιτική ρητορεία, όσο κι αν αυτή ευαγγελίζεται δρόμους για τον παράδεισο! Η ανισότητα δεν φωνάζει, δεν κραυγάζει, δεν εκδηλώνεται με εντάσεις. Υπονομεύει. Σαπίζει τα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής, όχι με εκρήξεις, αλλά με υποδόριες κι αδιόρατες στο γυμνό μάτι ρωγμές. Την ίδια στιγμή, ο κόσμος μας αδυνατεί να κατανοήσει ότι το πρόβλημα δεν είναι πρωτίστως οικονομικό αλλά οντολογικό. Η ανισότητα δηλαδή δεν είναι απλώς μια δυσλειτουργία του συστήματος αλλά μια κατάσταση που διαμορφώνει συνειδήσεις και χαρακτήρες, που καθορίζει την πρόσβαση στην ευκαιρία, την εκπαίδευση, την υγεία, τη συμμετοχή στην εξέλιξη και την πρόοδο. Κυρίως όμως καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες αντιλαμβάνονται τον ίδιο τους τον εαυτό αλλά και τη βιωματική αντίληψη τού ‘ανήκειν’ στην κοινωνία στην οποία ζουν. Το τραγικότερο δε, είναι το γεγονός ότι η βία της ανισότητας δεν είναι στιγμιαία, είναι διαρκής, ανελέητη, και το χειρότερο, γίνεται μέρος τού αυτονόητου ακόμα και για όσους τη βιώνουν! Γίνεται συνήθεια και ‘κανονικότητα’ η οποία διαβιβάζεται από γενιά σε γενιά ως μια αναπόφευκτη μοίρα, καθόσον η κοινωνία προσαρμόζεται σ’ αυτή, την ενσωματώνει στους θεσμούς της, τη νομιμοποιεί μέσα από μηχανισμούς, διατάξεις και νόμους που παρουσιάζονται ως αμερόληπτοι, ενώ στην πραγματικότητα συνεχίζουν αδιαλείπτως να την αναπαράγουν.

Η ανισότητα είναι μήτρα αδικίας και αιτία κοινωνικής παρακμής. Είναι ένας πόλεμος. Ένας αδιάκοπος, καθημερινός πόλεμος μέσα στις κοινωνίες των πολιτών στον οποίο τα θύματα δεν μετριούνται με αριθμό, αλλά με χαμένες ευκαιρίες, με διαλυμένα όνειρα, με ανθρώπινες ζωές που σπαταλήθηκαν γιατί απλώς δεν τους δόθηκε η ευκαιρία της αυτοδιάθεσης ώστε, κατά το δοκούν, να αναπτυχθούν ως πολίτες, ως επιστήμονες, ως καλλιτέχνες και τελικά ως δημιουργοί της δικής τους προσωπικής αλήθειας. Η ανισότητα δεν πλήττει όμως μόνο το άτομο που τη βιώνει, διαβρώνει τη συνοχή της ίδιας της κοινωνίας, καταστρέφει αργά και μεθοδικά τις αξίες αλλά και το κοινό όραμα για το αύριο, αυξάνει την απόσταση μεταξύ των πολιτών αφού μειώνει τη μεταξύ τους εμπιστοσύνη και γεννά εχθρότητα ανάμεσά τους. Ένα κοινωνικό σύνολο όπου η ανισότητα κυριαρχεί, είναι ένα σύνολο διασπασμένο κι ανήμπορο να λειτουργήσει αρμονικά, να παράξει πολιτισμό, να προοδεύσει, να γίνει οργανισμός κυρίαρχος στη διαμόρφωση του μέλλοντός του με όρους ανθρωποκεντρικούς. Γιατί η πιο ύπουλη μορφή βίας δεν είναι αυτή που χτυπάει, είναι αυτή που πείθει πως ο πολίτης δεν αξίζει να σταθεί όρθιος ώστε με τις δυνάμεις του να δημιουργήσει κοινωνική ορμή και κατ’ επέκταση να σμιλέψει την Ιστορία του όπως την οραματίζεται!

Ωστόσο, η ανισότητα δεν είναι αναπόδραστη μοίρα, είναι κατασκεύασμα. Είναι μια εφεύρεση της ισχύος για να δικαιολογήσει τη σκιά της αδικίας και την έλλειψη ανθρωποκεντρικού νοήματος στις σύγχρονες κοινωνίες. Ο άνθρωπος όμως, δεν είναι πράγμα, δεν είναι μονόμετρο μέγεθος, είναι πρόσωπο! Είναι συνείδηση που κουβαλά μέσα της τη δίψα τής ουτοπίας. Τούτο, ο σύγχρονος κόσμος μοιάζει να το έχει ξεχάσει ή να το έχει κατατάξει χαμηλά στις προτεραιότητές του. Απαιτείται λοιπόν αλλαγή νοοτροπίας για να ανατραπεί αυτή η κοινωνική αδικία, απαιτείται να ανακαλύψουμε ξανά την αλληλεγγύη και να τη θέσουμε, ως λειτουργικό γρανάζι, εκ νέου βαθιά μέσα στα θεμέλια της κοινωνίας. Οι κοινωνίες άλλωστε, για να λειτουργήσουν ιδανικά, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης, απαιτούν αλλά και στηρίζονται σε ίσους, όχι σε κυρίαρχους και ενδεείς!

[1] Oxfam: Ο πλούτος 3.000 ανθρώπων ισοδυναμεί με το 14,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ – 26/6/2025 naftemporiki.gr

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ Η Ειδική Αγωγή στην Ελλάδα: μια ιστορία καλών προθέσεων και κακών εφαρμογών (του Γιώργου Καρανάσιου)