Η «Στενή της Ιστορίας», 1942: Εκτέλεση και μνήμη δεκαεπτά πατριωτών! (του Γιώργου Καρανάσιου)

Δεκέμβριος 1942. Συμπληρώνονται 83 χρόνια από την εκτέλεση δεκαεπτά πατριωτών στα Καστέλλια Φωκίδας (9 Δεκεμβρίου 1942), ανάμεσά τους και έξι Υπαταίοι (Φθιώτιδας) από τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής.

Ήταν το αποτέλεσμα της μανίας των αντιποίνων που εξαπέλυσαν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου 1942, της κορυφαίας πράξης της Εθνικής Αντίστασης που συγκλόνισε όλη την Ευρώπη.

Οι Ιταλοί επέλεξαν δεκαεπτά κρατούμενους από τις φυλακές της Λαμίας και τους μετέφεραν περίπου σαράντα χιλιόμετρα μακριά, στα Καστέλλια.

Η επιλογή του τόπου δεν ήταν τυχαία. Η «Στενή» Καστελλιων, το στενό πέρασμα στην είσοδο του χωριού προς τον ορεινό όγκο, βρισκόταν στην καρδιά των ορεινών διαδρομών, όπου δρούσαν οι αντάρτικες ομάδες της Ρούμελης.

Οι κατακτητές ήθελαν το μαρτύριο των πατριωτών να αποτυπωθεί στη μνήμη των γύρω κατοίκων του Παρνασσού και της Γκιώνας ως προειδοποίηση.

Τελικά πέτυχαν το αντίθετο: η πράξη τους έγινε σύμβολο αγώνα, θυσίας και αντίστασης.

Ήταν νωρίς το πρωί όταν ακούστηκαν οι ριπές. Οι Ιταλοί εκτέλεσαν τους δεμένους άντρες και έφυγαν βιαστικά, αφήνοντας πίσω τους ένα τρομακτικό θέαμα.

Η είδηση διαδόθηκε αστραπιαία και οι κάτοικοι των Καστελλίων έσπευσαν στο σημείο. Ανάμεσά τους και ο Ιωάννης Αθ. Μακρής, που αργότερα περιέγραψε το γεγονός ως παιδική μνήμη που σημάδεψε ολόκληρη τη ζωή του.

Οι χωριανοί μετέφεραν με σεβασμό τα άψυχα σώματα στο νεκροταφείο, όπου τελέστηκε η νεκρώσιμη ακολουθία. Τα ονόματα δεν ακούστηκαν ήταν όλοι άγνωστοι. Ήταν οι «άγνωστοι του Αγώνα».

Στις τσέπες των ματωμένων ρούχων τους βρέθηκαν μικρά σημειώματα και γράμματα προς τους δικούς τους. Ένα από αυτά, καλογραμμένο, τράβηξε την προσοχή του παπα-Παναγιώτη. Ξεκίνησε να το διαβάζει μεγαλόφωνα, όμως η φωνή του ράγισε. Το ίδιο συνέβη και με τον πρόεδρο της κοινότητας που προσπάθησε να συνεχίσει. Το γράμμα ανήκε σε έναν νεαρό φοιτητή που αποχαιρετούσε τη μητέρα του, αφήνοντας πίσω έναν σπαρακτικό αποχαιρετισμό που συγκλόνισε το χωριό.

Οι εκτελέσεις στα Καστέλλια ήταν μόνο ένα επεισόδιο στη μακρά αλυσίδα μαρτυρίου της Κατοχής. Την 1η Δεκεμβρίου 1942 οι Γερμανοί είχαν ήδη εκτελέσει 14 Έλληνες κάτω από τα βάθρα της γέφυρας του Γοργοποτάμου.

Η χώρα πλήρωνε βαρύ φόρο αίματος: δεκάδες χιλιάδες εκτελεσμένοι, εκατοντάδες χωριά καμένα, ολόκληρες κοινότητες αφανισμένες.

Περίπου 56.000 Έλληνες εκτελέστηκαν συνολικά, ενώ σχεδόν 60.000 Έλληνες Εβραίοι εκτοπίστηκαν και δολοφονήθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου. Από τα Καλάβρυτα μέχρι το Δίστομο και από το Κομμένο μέχρι την Κλεισούρα, η βία των αντιποίνων σημάδεψε ανεξίτηλα τον εθνικό κορμό.

Στα Καστέλλια, το μνημείο που ανεγέρθηκε αργότερα στη «Στενή» υπενθυμίζει ακόμη εκείνο το πρωινό του 1942.

Σήμερα, οι κάτοικοι της περιοχής, οι απόγονοι και όλοι όσοι γνωρίζουν την ιστορία τιμούν τους νεκρούς με σεβασμό και συγκίνηση.

Το φετινό μνημόσυνο θα τελεστεί την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 2025 στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Καστέλλια Δωρίδας.

Ογδόντα τρία χρόνια μετά, η θυσία των δεκαεπτά πατριωτών δεν αποτελεί απλώς ένα γεγονός του παρελθόντος. Είναι μια διαρκής υπενθύμιση ότι ακόμη και στις πιο σκοτεινές εποχές, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η επιθυμία για ελευθερία δεν μπορούν να φιμωθούν.

Αιωνία η μνήμη τους.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ «Θερμοπύλες: Η Αλήθεια, η Ελευθερία και το Μέλλον της Ελλάδας» - Η εμπνευσμένη ομιλία του Νίκου Κουτσιανά