Τι απεγίναμε μετά το «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία»; (του Γιώργου Καρανάσιου)

Η καθημερινή μας ζωή δεν ανατράπηκε απότομα, σαν σεισμός που αναποδογυρίζει τα πάντα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα.

Φθείρεται σιωπηλά, όπως σαπίζει ένα ξύλο από μέσα προς τα έξω, μέχρι που μια μέρα το αγγίζεις και καταρρέει.

Κάθε χρόνος αφαιρεί και κάτι, λίγη αξιοπρέπεια, λίγη ελπίδα, λίγη ανάσα. Κι όλες αυτές οι απώλειες μαζεύονται με τρόπο ύπουλο, σχεδόν ανεπαίσθητο, συχνά με τη δική μας ανοχή.

Δεν ξυπνήσαμε ένα πρωί για να βρούμε το σπίτι μας μεταμορφωμένο σε κελί.
Δεν μας περικύκλωσαν τανκς, ούτε μας σημάδεψαν στρατιώτες.
Αντί γι’ αυτά, υψώθηκαν αόρατα τείχη που φτιάχτηκαν αθόρυβα: χρεοκοπία, ακρίβεια, εργασιακή εξουθένωση, φόβος, οικονομικές εξαρτήσεις, σήψη, διαφθορά, σκάνδαλα.
Τείχη που δεν χρειάζονται οπλισμό για να σε κατακτήσουν. Αρκεί να σε κουράσουν. Να σε πείσουν πως δεν έχει νόημα να αντιστέκεσαι.

Μας θέλουν κουρασμένους, υπάκουους, εξαρτημένους και το πέτυχαν με τρόπο «δημοκρατικό».
Μας θέλουν να δουλεύουμε εξαντλητικά, χωρίς τον χρόνο ούτε καν να συνειδητοποιήσουμε πότε χάσαμε τη ζωή μας μέσα στην ίδια μας τη ζωή.
Και όταν ακόμη και το νερό ή ο αέρας μοιάζουν να γίνονται μετρήσιμα αγαθά, τότε η αλλοίωση δεν είναι επιφανειακή: είναι υπαρξιακή.

Το «Ψωμί»

Το σύνθημα του ’73 υποσχόταν τα βασικά αγαθά, όχι ως χάρη, αλλά ως δικαίωμα.
Σήμερα το «ψωμί» —μεταφορικά και κυριολεκτικά δεν είναι δεδομένο, επιβαρύνεται, ακριβαίνει, απομακρύνεται.
Εργαζόμαστε σε δύο και τρεις δουλειές για να καλύψουμε ενοίκια, λογαριασμούς που πολλαπλασιάζονται, τρόφιμα που ξεφεύγουν από το αυτονόητο και γίνονται είδος σχεδόν πολυτελείας.

Και ο μισθός;
Εξανεμίζεται στο δεκαήμερο του μήνα.
Η αγωνία γίνεται το νέο νόμισμα της καθημερινότητας.

Η «Παιδεία»

Η παιδεία υποτίθεται ότι είναι η τέχνη του να γίνεσαι άνθρωπος.
Η διαδικασία του να μαθαίνεις να σκέφτεσαι, να κρίνεις, να αμφισβητείς, να θέτεις όρια και να προστατεύεις την ελευθερία σου.

Σήμερα όμως η παιδεία συχνά μετατρέπεται σε πληροφορία «μιας χρήσης», σε δεδομένα που στοιβάζονται χωρίς νόημα, σε αποστήθιση που διαλύεται την επόμενη μέρα του διαγωνίσματος.
Προσφέρει τα πάντα εκτός από αυτό που είναι ουσιαστικό: κρίση.
Χωρίς παιδεία, ο άνθρωπος δεν γίνεται πολίτης.
Και όταν ο άνθρωπος πάψει να είναι πολίτης, η κοινωνία γίνεται κοπάδι και το κοπάδι δεν διαμαρτύρεται, απλώς ακολουθεί.

Η «Ελευθερία»

Η ελευθερία δεν χάνεται πάντα με θόρυβο.
Μερικές φορές χάνεται με μια ειδοποίηση στην οθόνη, με μια συνήθεια που γίνεται εξάρτηση, με μια εικόνα που επαναλαμβάνεται τόσο ώστε παύεις να βλέπεις πίσω της.

Δεν χρειάζονται κάγκελα για να φυλακιστείς.
Αρκεί μια οθόνη να σε κρατά σκυμμένο και σιωπηλό.
Οι απαγορεύσεις δεν έρχονται πλέον με διατάγματα, αλλά με εξάντληση, με εργασιακή ανασφάλεια· με τον μόνιμο φόβο της απόλυσης.

Η κοινωνία δεν αλυσοδένεται με μέταλλο.
Αλυσοδένεται με κούραση.

Και το πιο ειρωνικό;

Τα τρία λόγια που κάποτε φώναζαν οι φοιτητές έξω από το Πολυτεχνείο —Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία— τα «απολαμβάνουμε» σήμερα κλεισμένοι σε μικρά διαμερίσματα, κάτω από το βάρος ατελείωτων υποχρεώσεων, με ενημέρωση που υπνωτίζει και με ζωές που συρρικνώνονται κάθε μέρα λίγο περισσότερο.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, μας ρωτούν προκλητικά, ειρωνικά, σχεδόν σαδιστικά μέσω δημοσκοπήσεων:
«Πώς κατήντησε έτσι η ζωή σου;»

Η απάντηση είναι απλή, σχεδόν απλοϊκή:
Χωρίς πραξικόπημα.
Χωρίς τανκς.
Χωρίς σειρήνες.
Με σιωπή.
Με συνήθεια.
Με παραίτηση.

Το Πολυτεχνείο ζητούσε Ελευθερία.
Και εμείς, μισό αιώνα μετά, μοιάζει να την παραδίδουμε μόνοι μας, χωρίς καν να μας την απαιτήσουν.

Υ.Γ1. «…Ας ιδιωτικοποιηθούν τα πάντα:
η θάλασσα, ο ουρανός, το νερό και ο αέρας,
η Δικαιοσύνη, ο Νόμος, ακόμη και το όνειρο —
ειδικά εκείνο που γίνεται με τα μάτια ανοιχτά.
Ιδιωτικοποιήστε στο τέλος και τη μάνα που σας γέννησε…»
— Ζοζέ Σαραμάγκου, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1998

Υ.Γ2. «Εδώ Πολυτεχνείο!
Αδέλφια μας στρατιώτες!
Πώς είναι δυνατόν να πυροβολήσετε τ’ αδέλφια σας;
Μην κάνετε καμιά βλακεία… γιατί κάποιοι από εμάς, στο μέλλον,
θα γίνουν δικοί σας για να σώσουν τον εαυτό τους…»
(Από ανώνυμο κείμενο του διαδικτύου)

Υ.Γ3. «…Δεν ήμασταν γενιά, ήμασταν μία μειοψηφία· η Αθήνα είχε 70.000 φοιτητές και μέσα στο Πολυτεχνείο ήμασταν 5.000…
Στη γενιά μας ανήκουν κι αυτοί που ήταν απέναντί μας, που σαπίζαν στο ξύλο όσους αντιστάθηκαν στη Χούντα…
Στη γενιά μας ανήκουν κι αυτοί που ήταν στα σπίτια και στις δουλειές τους και δεν ενδιαφέρονταν για τίποτε άλλο…
Δεν ήμασταν ελεγχόμενοι από κανέναν κομματικό μηχανισμό…
Ήμασταν μία μειοψηφία που διαμόρφωνε την κατάσταση χωρίς να συνειδητοποιεί ότι εκείνη τη στιγμή έγραφε ιστορία…
Χρειαζόταν πολλή τόλμη για να κλειστείς μέσα, χωρίς να ξέρεις αν και πώς θα βγεις…
Υπήρχε φόβος, αλλά τον υπερβήκαμε γιατί τον μοιραστήκαμε…»
— Δημήτρης Παπαχρήστου, εκφωνητής Πολυτεχνείου.

Υ.Γ4. Στις 17 Νοεμβρίου 1941 πραγματοποιήθηκε η πρώτη παμφοιτητική απεργία στην κατεχόμενη Ευρώπη, με συμμετοχή 4.000 φοιτητών από ΑΕΙ της Αθήνας. Διεκδίκησαν καλύτερο συσσίτιο, επέκτασή του σε όλους και ηλεκτρικό ρεύμα για τη μελέτη. Παρά τις συλλήψεις από την κυβέρνηση Τσολάκογλου, το σύνθημα «Το ψωμί κι η Λευτεριά δεν χαρίζονται, μα καταχτιούνται» κυριάρχησε και η επταήμερη κινητοποίηση πέτυχε ουσιαστικές βελτιώσεις. Νέα παμφοιτητική απεργία ακολούθησε στις 6 Απριλίου 1942.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ «Θερμοπύλες: Η Αλήθεια, η Ελευθερία και το Μέλλον της Ελλάδας» - Η εμπνευσμένη ομιλία του Νίκου Κουτσιανά