Μελέτη και προσδιορισμός κατάλληλων φυτών στέβιας και δημιουργία πρωτοκόλλου πολλαπλασιασμού φυτών με επιθυμητά χαρακτηριστικά

Η Stevia rebaudiana Bertoni, ένα πολυετές φυτό της οικογένειας Asteraceae, έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον λόγω της παραγωγής υψηλής γλυκαντικής ικανότητας γλυκοζιτών (στεβιοσίδη και ρεμπαουδιοσίδη Α), οι οποίοι είναι 200–300 φορές πιο γλυκοί από τη ζάχαρη χωρίς θερμιδική αξία. Η αυξανόμενη ζήτηση για φυσικά γλυκαντικά και οι υγιεινές ιδιότητές τους (αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις) καθιστούν τη στέβια σημαντικό φυτικό πόρο για τη βιομηχανία τροφίμων και συμπληρωμάτων διατροφής. 

Για τη διασφάλιση ομοιομορφίας και ποιότητας του τελικού προϊόντος, η επιλογή των κατάλληλων μητρικών φυτών και της μεθόδου πολλαπλασιασμού είναι κρίσιμη. Ο αγενής πολλαπλασιασμός της στέβιας με μοσχεύματα από κάποιο επιλεγμένο μητρικό φυτό θεωρείται ιδανικός για την διατήρηση των επιθυμητών χαρακτηριστικών των φυτών, αφού με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται γενετική σταθερότητα και ομοιομορφία. 

Επιπλέον, η παραγωγή πολλών μοσχευμάτων σε μικρό χρονικό διάστημα μειώνει το κόστος και βελτιστοποιεί τους διαθέσιμους πόρους, διασφαλίζοντας σταθερή και υψηλής ποιότητας παραγωγή και για τον λόγο αυτό επιλέχθηκε στην παρούσα μελέτη.

 Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η αναγνώριση και αξιολόγηση καταλλήλων μητρικών φυτών στέβιας και η διαμόρφωση πρωτοκόλλου αγενούς πολλαπλασιασμού, ώστε να μειωθεί η γενετική παραλλακτικότητα και να διατηρηθεί η ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος.

Μεθοδολογία επιλογής μητρικών φυτών

Η διαδικασία αξιολόγησης των μητρικών φυτειών στέβιας στο φυτώριο αποτέλεσε κρίσιμο στάδιο για την επιλογή των καταλληλότερων φυτών που θα χρησιμοποιηθούν στον αγενή πολλαπλασιασμό. Η αξιολόγηση βασίστηκε σε συγκεκριμένα κριτήρια που περιλαμβάνουν μορφολογικά, χημικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των φυτών, ώστε να διασφαλιστεί η υψηλή ποιότητα του τελικού πολλαπλασιαστικού υλικού. 

Συγκεκριμένα, τα φυτά αξιολογήθηκαν ως προς τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους και κυρίως των βλαστών και των φύλλων τους, όπως το μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα και τις τιμές χλωροφύλλης SPAD. Επίσης, μετρήθηκαν η παραγόμενη βιομάζα (662-980 g χλωρής βιομάζας ανά φυτό) και το μέσο ύψος (53.9–73.8 εκ.) των φυτών. Έμφαση δόθηκε επίσης στον αριθμό βλαστών ανά φυτό. Επιλέχθηκαν φυτά με 4–6 βλαστούς, καθώς τα περισσότερα στελέχη συμβάλλουν σε αυξημένη φυλλική επιφάνεια και παραγωγικότητα. Επιπλέον, αξιολογήθηκε η ανθεκτικότητα των φυτών σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως η ανθεκτικότητα τους στην αλατότητα και στην ξηρασία, και η αντοχή τους σε παθογόνα που προκαλούν μυκητολογικές και βακτηριακές ασθένειες.

Τέλος, πραγματοποιήθηκαν χημικές αναλύσεις με σκοπό τον υπολογισμό της συνολικής περιεκτικότητας σε γλυκοσίδες στεβιόλης (>10%) και της αναλογίας Rebaudioside A / Stevioside, η οποία όταν κυμαίνεται σε τιμές ≥ 0.60 διασφαλίζει μια πιο γλυκιά και λιγότερο πικρή γεύση, γεγονός που είναι καθοριστικό για την εμπορική αξιοποίηση της στέβιας.

Ως αποτέλεσμα, επιλέχθηκαν δέκα αντιπροσωπευτικά φυτά (Stev_1 έως Stev_10) που ικανοποιούσαν τα παραπάνω κριτήρια, διασφαλίζοντας ομοιομορφία στα επιθυμητά χαρακτηριστικά (ύψος, βιομάζα, διάμετρος στελέχους και αριθμός βλαστών). 

Πρωτόκολλο αγενούς πολλαπλασιασμού

Τα επιλεγμένα μητρικά φυτά μεταφέρθηκαν στο φυτώριο με μεθόδους που διασφάλιζαν την ακεραιότητα των ριζών και των βλαστών. Συγκεκριμένα, αφαιρέθηκαν από το έδαφος με ολόκληρο τη μπάλα  χώματος και καθαρίστηκαν προσεκτικά, ενώ τοποθετήθηκαν σε ειδικές συσκευασίες που διατηρούσαν σταθερά επίπεδα υγρασίας και θερμοκρασίας. Στο φυτώριο Green Plants (Ψαχνά Ευβοίας) τα φυτά μεταφυτεύτηκαν σε πλαστικές γλάστρες 20x18 cm (4 L) υπό ελεγχόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες: θερμοκρασία ~25±2°C, σχετική υγρασία 70–80% και φωτοπερίοδος 16 ώρες φωτός/8 ώρες σκοταδιού. Κατά την πρώτη εβδομάδα παρακολουθήθηκε η προσαρμογή των φυτών σε καθημερινή βάση, εξασφαλίζοντας τη σωστή εγκατάστασή τους και την προετοιμασία για τον επερχόμενο πολλαπλασιασμό.

Για τον αγενή πολλαπλασιασμό λήφθηκαν από κάθε μητρικό φυτό 8–12 μοσχεύματα, τα οποία υποβλήθηκαν στη διαδικασία ριζοβολίας υπό ελεγχόμενες συνθήκες στο φυτώριο με προσθήκη ΙΒΑ και γιββερελίνης για την ενίσχυση της ριζοβολίας και την ανάπτυξη των μοσχευμάτων. Το ποσοστό επιτυχίας της ριζοβολίας ανήλθε σε περίπου 80%, δίνοντας κατά μέσο όρο 6 νέα φυτά από κάθε μητρικό. Επομένως, συνολικά δημιουργήθηκαν 60 νέα φυτά από τα 10 επιλεγμένα μητρικά.

Συμπεράσματα

 Η συστηματική επιλογή υψηλής ποιότητας μητρικών φυτών και η τυποποίηση του πρωτοκόλλου πολλαπλασιασμού διασφαλίζουν τη μείωση της γενετικής παραλλακτικότητας και τη διατήρηση των επιθυμητών ιδιοτήτων στη στέβια. Η πολλαπλή παραγωγή μοσχευμάτων από επιλεγμένα μητρικά φυτά εξασφαλίζει ομοιογενές υλικό υψηλής συγκέντρωσης γλυκοσιδών. Επιπλέον, η ταχεία και ευρείας κλίμακας παραγωγή μοσχευμάτων μειώνει το κόστος της διαδικασίας, ενώ η ομοιογένεια των φυτών εξασφαλίζει σταθερή και υψηλής ποιότητας παραγωγή. Συνολικά, το προτεινόμενο πρωτόκολλο επιτρέπει βιώσιμη, ανταγωνιστική και αποτελεσματική παραγωγή στέβιας με ελεγχόμενη ποιοτική απόδοση, ενισχύοντας το εμπορικό της προφίλ και ικανοποιώντας τις προδιαγραφές της αγοράς.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ Τα σχολεία 5 δήμων της Εύβοιας και 3 της Βοιωτίας λειτουργούν σήμερα με τηλεκπαίδευση