Η Αναγνωστική Κουλτούρα στην Ελλάδα: Μια Ανάγκη που Μένει Πίσω (του Γιώργου Καρανάσιου)

Με αφορμή την πρόσφατη συζήτηση γύρω από το βιβλίο του πρώην πρωθυπουργού Αλ. Τσίπρα «Ιθάκη», πέρα από την "Ιθακη-άδα", ανοίγει και ίσως, όχι τυχαία μια ευρύτερη συζήτηση για την πραγματική αναγνωστική κουλτούρα του Νεοέλληνα.

Όχι για το αν διαβάζουμε πολιτικά βιβλία, αλλά για το αν διαβάζουμε γενικά.

Παρά την εντυπωσιακή παραγωγή, 329.000 τίτλοι, 168.000 συγγραφείς και περίπου 13.000 νέες εκδόσεις κάθε χρόνο, η Ελλάδα παραμένει μια χώρα με χαμηλή σχέση με το βιβλίο.

Τα μισά νοικοκυριά έχουν λιγότερα από 60 βιβλία στο σπίτι και ένας στους τρεις Έλληνες δηλώνει πως δεν διαβάζει, ούτε ένα βιβλίο τον χρόνο (αποτελέσματα ερευνών), ποσοστό που πιθανότατα είναι μεγαλύτερο αν κρίνουμε από τις συνολικές πωλήσεις.

Και όμως, τα οφέλη της ανάγνωσης είναι αδιαμφισβήτητα: ενισχύει τη μνήμη, τη συγκέντρωση, το λεξιλόγιο και τη νοητική ευελιξία. Παρ’ όλα αυτά, η ανάγνωση μοιάζει προνόμιο μιας μειοψηφίας.

Το κόστος δεν αποτελεί καθοριστικό εμπόδιο, πολλά αξιόλογα βιβλία κοστίζουν μόλις 15–20 ευρώ, ενώ η λύση των παλαιοπωλείων προσφέρει επιλογές και με ακόμη λιγότερα χρήματα. Ούτε ο χρόνος, αφού οι Έλληνες αφιερώνουν πολλές ώρες καθημερινά σε τηλεόραση και οθόνες.

Το ζήτημα φαίνεται να είναι βαθύτερο: η έλλειψη αναγνωστικής παιδείας που ξεκινά από το σπίτι, από το παράδειγμα των γονιών, φυσικά του Σχολείου και από την ύπαρξη μιας ζωντανής, όχι διακοσμητικής, βιβλιοθήκης.

Οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο το τοπίο.

Η πολύωρη εργασία και το καθημερινό άγχος δυσκολεύουν την ηρεμία που απαιτεί η σοβαρή ανάγνωση.  Για πολλούς, το βιβλίο μετατρέπεται σε προσωπική ανάγκη, σχεδόν σε «βιβλιοθεραπεία», που βοηθά στην οργάνωση των σκέψεων και στην αντιμετώπιση εσωτερικών εντάσεων.

Όμως, αν στόχος είναι η καλλιέργεια του νου, η πρόταση δεν μπορεί να είναι απλώς «να διαβάζουμε περισσότερο», αλλά να διαβάζουμε ουσιαστικότερα.

Σε μια αγορά όπου συχνά κυριαρχούν τίτλοι αμφίβολης πνευματικής αξίας, η πραγματική ωφέλεια έρχεται από κείμενα που διευρύνουν τους ορίζοντες: την κλασική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, την ιστορία, την επιστήμη.

Σε μια κοινωνία που δεν έχει ακόμη αποκτήσει βαθιά σχέση με την ανάγνωση, το βιβλίο παραμένει μια ανεκμετάλλευτη δύναμη. Όχι μόνο για να γνωρίσουμε τον κόσμο γύρω μας, αλλά ίσως περισσότερο για να γνωρίσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Και κάπου εδώ, η συζήτηση για το βιβλίο και την αξία της ανάγνωσης συναντά το άλλο μεγάλο πεδίο που συχνά παραμελούμε: τη γνώση της Ιστορίας μας. Γιατί η Ιστορία δεν είναι παρελθόν, είναι πυξίδα που δείχνει ποιοι είμαστε και πού βαδίζουμε.

Υπάρχουν τόποι που αντιστέκονται στη λήθη και η Αρχαία Δωρίδα είναι ένας από αυτούς.  Από τα κυκλώπεια τείχη της που στέκουν ακόμη (καρτερούν την αρχαιολογική έρευνα) και τους αρχαίους Δωριείς, τους προγόνους των Λακεδαιμονίων, έως τους νεότερους αγώνες, ο τόπος αυτός υπήρξε Διάδρομος ιστορίας και αγώνων.

Στα Ιστορικά Στενά της Γραβιάς και της Άμπλιανης γράφτηκαν σελίδες που ξεπερνούν την τοπική μνήμη και φθάνουν μέχρι τα νεότερα χρόνια την ηρωική Εθνική Αντίσταση και όχι μόνον ("51ο χιλιόμετρο" Λαμίας-Άμφισσας).

Η τοπική ιστορία, όταν μελετάται με αγάπη και σεβασμό, δεν αποτελεί περιθώριο της εθνικής αφήγησης, είναι η ίδια της η ραχοκοκαλιά.  Είναι ο τρόπος με τον οποίο οι τόποι μεταδίδουν αξίες, παραδείγματα και συνέχεια.

Όσο γνωρίζουμε τον τόπο μας, τον αγαπάμε βαθύτερα και μέσα από αυτή την αγάπη κατανοούμε καλύτερα την πατρίδα μας.

Σε μια εποχή ταχύτητας και ομοιομορφίας, η ιστορική μνήμη είναι πράξη αντίστασης.  Δεν μας ζητά να ζούμε στο παρελθόν, αλλά να μην το αφήσουμε να χαθεί. Γιατί όσο θυμόμαστε, υπάρχουμε.

Αυτή είναι και η ουσία του νέου ιστορικού βιβλίου του Γεωργίου Καρανάσιου, «Ο ΔΩΡΙΚΌΣ ΔΙΆΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΆ ΣΤΕΝΆ ΓΡΑΒΙΆΣ – ΆΜΠΛΙΑΝΗΣ» (εκδόσεις Α.&Μ. Σταμούλη, 2025) μια τεκμηριωμένη ανασύσταση τόπων και γεγονότων, που έρχονται για πρώτη φορά στο φως, φωτίζουν τη συλλογική μας μνήμη και αναδεικνύουν τον ρόλο της αρχαίας Δωρίδας ως κεντρικής αρτηρίας της ελληνικής ιστορίας.

Έργο γραμμένο με σεβασμό, μελέτη, έρευνα και με αγάπη για έναν τόπο που εξακολουθεί να μιλά και να θυμίζει την Ιστορία μας και δεν πρέπει να λείπει από την σπιτική μας βιβλιοθήκη.

Υ.Γ. Καταρχάς, εκφράζω την ειλικρινή μου ευγνωμοσύνη προς όλους που μελέτησαν τις ενότητες της εργασίας και αναφέρθηκαν για την σπουδαιότητα της ερευνητικής προσπάθειας.
Ιδιαίτερη ευχαριστία οφείλω στους αναγνώστες, που με την προσεκτική τους αξιολόγηση και με τα πρόσθετα και γόνιμα στοιχεία τους, συνδράμουν στη βελτίωσής της και σε μελλοντική επανέκδοσή της.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ Η μάχη (του Χρήστου Τσουράκη)