Γράφει ο Φυσικοθεραπευτής Μπάμπης Πολίτης...

Το λεμφοίδημα είναι ένα χρόνιο οίδημα, σε κάποια ή κάποιες περιοχές του σώματος, που προκύπτει από τη μηχανική ανεπάρκεια του λεμφικού συστήματος.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη δημιουργία του, πρέπει πρώτα να δούμε τη λειτουργία του κυκλοφορικού και του λεμφικού συστήματος.

Το κυκλοφορικό σύστημα είναι ένα δίκτυο αγγείων μέσα στο ανθρώπινο σώμα, που σκοπό έχει να μεταφέρει αίμα (άρα νερό, πρωτεΐνες, θρεπτικά συστατικά) σε όλα τα μέρη του σώματος άμεσα ή έμμεσα. Κεντρικό ρόλο σε αυτή την κυκλοφορία παίζει η καρδιά, που αποτελεί ουσιαστικά μία μεγάλη αντλία, που αναρροφά και σπρώχνει το αίμα μέσα στο δίκτυο των αγγείων. Η μεγάλη κυκλοφορία του αίματος ξεκινάει από την αριστερή κοιλία της καρδιάς, συνεχίζει στην αορτή και από εκεί στις μεγάλες αρτηρίες, έπειτα στις μικρές και από εκεί στα μικρά αρτηριακά τριχοειδή αγγεία (ονομάζονται έτσι διότι έχουν το μέγεθος μίας τρίχας). Έπειτα το σύστημα συνεχίζει με τα φλεβικά τριχοειδή, τις μικρές και τις μεγάλες φλέβες, την άνω και κάτω κοίλη φλέβα και καταλήγει στον δεξιό κόλπο της καρδιάς.

Στο επίπεδο των τριχοειδών αγγείων γίνεται η ανταλλαγή ουσιών με τα διάφορα κύτταρα του σώματος. Εκεί οι διάφορες ουσίες όπως το νερό, οι πρωτεΐνες και άλλες, βγαίνουν από τα τριχοειδή αγγεία προς τον χώρο ανάμεσα στα κύτταρα, προκειμένου εκείνα να μεταβολίσουν και να λειτουργήσουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Όμως αν ένα ποσό ουσιών εξέρχεται από τα αιμοφόρα τριχοειδή αγγεία,  μόνο το 90% περίπου αυτών, θα μπορούσαμε να πούμε, επιστρέφει στα τριχοειδή. Το 10% παραμένει εκεί για να μεταφερθεί από το λεμφικό σύστημα.

Λεμφοίδημα άνω άκρου

Το λεμφικό σύστημα είναι ένα δίκτυο αγγείων στο ανθρώπινο σώμα, που ξεκινάει από την περιφέρεια και τον χώρο ανάμεσα στα κύτταρα και εκβάλει στις φλέβες λίγο πριν αυτές καταλήξουν στην καρδιά. Βέβαια το λεμφικό σύστημα δεν αποτελείται μόνο από αγγεία αλλά και από όργανα όπως οι λεμφαδένες, ο σπλήνας και άλλα που παίζουν σημαντικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού. Ουσιαστικά ο βασικός ρόλος του λεμφικού συστήματος είναι η άμυνα απέναντι σε παθογόνες ουσίες. Γι αυτό ξεκινάει από τον μεσοκυττάριο χώρο, απορροφάει όλες τις δυνητικά επικίνδυνες ουσίες (διαλυμένες σε νερό), οι οποίες είναι πρωτεΐνες, απόβλητα του μεταβολισμού των κυττάρων, τοξίνες, μεγάλα λιπιδικά κύτταρα και τα ελέγχει. Ο έλεγχος αυτός γίνεται στους λεμφαδένες, όπου αν βρεθεί κάτι επικίνδυνο, παράγονται αντισώματα. Επειδή λοιπόν, μαζί με τις διάφορες ουσίες, μεταφέρει και καρκινικά κύτταρα, σε περίπτωση κακοήθειας σε κάποια περιοχή, πιθανόν να υπάρχει ανάγκη αφαίρεσης των υπεύθυνων λεμφαδένων της περιοχής.

Έτσι συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι το λεμφικό σύστημα έχει δύο δράσεις: μία ανοσολογική (άμυνα απέναντι σε επικίνδυνες για την υγεία ουσίες) και μία μεταφορική (να μεταφέρει τις ουσίες που προαναφέρθηκαν πίσω στην κυκλοφορία).

Το λεμφικό σύστημα, μέσα στο δίκτυο των αγγείων του, μπορεί να μεταφέρει μία συγκεκριμένη ποσότητα ουσιών σε δεδομένο χρονικό διάστημα. Σε συνθήκες ηρεμίας λειτουργεί «χαλαρά», ενώ αν υπάρχει ανάγκη (έντονη άσκηση ή φυσική δραστηριότητα και τραυματισμός) μπορεί να αυξήσει τη δυναμική λειτουργίας του. Συνήθως, σε φυσιολογικές συνθήκες, σε κατάσταση ηρεμίας, η μέγιστη δυνατότητα μεταφοράς του συστήματος είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από την ανάγκη μεταφοράς ουσιών (λέμφου).

Οποιαδήποτε διαταραχή στο λεμφικό σύστημα εκ γενετής ή τραυματική, μπορεί να μειώσει τη δυνατότητα μεταφοράς ουσιών. Όταν η μείωση αυτή γίνει πιο μεγάλη από την ποσότητα ουσιών που πρέπει να μεταφερθούν, τότε εμφανίζεται το οίδημα.

Πρωτογενές λεμφοίδημα κάτω άκρων

Το λεμφοίδημα ταξινομείται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

-Το πρωτογενές λεμφοίδημα, που οφείλεται σε διαταραχή των λεμφαγγείων (απλασία, δυσπλασία, μικρότερος αριθμός αγγείων), λόγω κάποιας γενετικής διαταραχής και εμφανίζεται κάποια στιγμή στη ζωή μας μετά από κάποια φαινομενικά ασήμαντη αφορμή (τσίμπημα μέλισσας, διάστρεμμα κλπ),

-Και το δευτερογενές, που οφείλεται στη διαταραχή του λεμφικού συστήματος λόγω κάποιου τραυματισμού (ατυχήματος ή επέμβασης). Το δευτερογενές λεμφοίδημα επίσης, μπορεί να μην εμφανιστεί αμέσως μετά την κύρια διαταραχή (πχ την αφαίρεση λεμφαδένων λόγω κάποιας κακοήθειας), αλλά μετά από κάποια ασήμαντη αφορμή, όπως μικροτραυματισμός (τσίμπημα κουνουπιού) ή υπερβολική κούραση.

Δευτερογενές λεμφοίδημα κάτω άκρου

Μετά την αρχική υποτροπή, η εξέλιξη του λεμφοιδήματος είναι συνήθως αργή και σταδιακή. Σε αρχικό στάδιο μπορεί να αναπτυχθεί γρήγορα, μόνο μετά από μεγάλο τραυματισμό του λεμφικού συστήματος (εκτεταμένο χειρουργείο για κακοήθεια). Η περαιτέρω εξέλιξή του είναι αργή μέσα σε βδομάδες ή μήνες.

Η εξέλιξη του λεμφοιδήματος γίνεται σε τρία στάδια:

1ο στάδιο: ήπιο οίδημα που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της ημέρας με τη δραστηριότητα, αλλά υποχωρεί τη νύχτα με την ανάπαυση.

2ο στάδιο: το οίδημα έχει πλέον εγκατασταθεί στην περιοχή και δεν υποχωρεί κατά τη διάρκεια της νύχτας. Εμφανίζει επίσης δευτερογενείς αλλοιώσεις στου ιστούς όπως ινώδη ιστό, ξηροδερμία κα.

3ο στάδιο: εμφανίζει ότι και το 2ο στάδιο μόνο που το οίδημα είναι πολύ έντονο έως τεράστιο με έντονες δευτερογενείς αλλοιώσεις όπως επιθυλιωματώσεις, υπερκερατώσεις και μπορεί να μοιάζει με το δέρμα του ελέφαντα από όπου παίρνει, κάποιες φορές, και το όνομα ελεφαντίαση.

Από τη στιγμή που θα πρωτοεμφανιστεί δε σημαίνει απαραίτητα ότι θα αυξάνεται ασταμάτητα για το υπόλοιπο της ζωής του ανθρώπου. Συνήθως βρίσκει περιοδικές ισορροπίες για μικρές ή μεγάλες  περιόδους ανάλογα με το βαθμό συντήρησης στην καθημερινότητα. Για να οδηγήσει σε ελεφαντίαση απαιτούνται 2 βασικές προϋποθέσεις: Πρώτον μία πολύ εκτεταμένη βλάβη του λεμφικού συστήματος (πχ πρωτογενής διαταραχή που ξεκίνησε σε πολύ μικρή ηλικία) και δεύτερον η συστηματική «κακοποίηση» του οιδήματος στην καθημερινότητα (πχ συστηματική χειρονακτική εργασία χωρίς προστασία, χωρίς καλή υγιεινή και συχνούς τραυματισμούς).

Το λεμφοίδημα είναι μία χρόνια πάθηση. Μπορεί όμως, σαν σύμπτωμα, να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με την Ολοκληρωμένη Αποσυμφωρητική Θεραπεία και να συντηρηθεί σε καλή κατάσταση με την κατάλληλη φροντίδα.

Οδηγίες για την αποτροπή της εμφάνισης ή την καθυστέρηση της εξέλιξης του λεμφοιδήματος.

Τι πρέπει να προσέχω:

1. Οποιοδήποτε τραυματισμό εκούσιο ή ακούσιο της περιοχής που έχει οίδημα ή έχει τον κίνδυνο να εμφανίσει. Για παράδειγμα οποιαδήποτε γρατζουνιά, τρύπημα ή χτύπημα είτε αυτό προκληθεί καθαρίζοντας των κήπο ή από την βελόνα της ένεσης, του βελονισμού, το πιεσόμετρο ή οτιδήποτε άλλο. Κάθε τραυματισμός μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη λειτουργία του λεμφικού συστήματος και να πυροδοτήσει το οίδημα. Παράλληλα αν το τραύμα είναι ανοιχτό, με την είσοδο ξένων μικροοργανισμών και βακτηρίων, μπορεί να προκληθεί ερυσίπελας (βακτηριακή λοίμωξη), με πολλές αρνητικές επιπτώσεις. Η αντιμετώπιση της λοίμωξης απαιτεί χρήση αντιβίωσης για τουλάχιστον 2-3 εβδομάδες. Για λόγους ασφαλείας, για την αποφυγή των επιπλοκών καλό είναι να κουβαλάμε πάντα μαζί μας μία αντιβακτηριδιακή κρέμα για να επαλείψουμε την οποιαδήποτε πληγή-είσοδο μικροβίων ή αν βρισκόμαστε στο σπίτι να χρησιμοποιήσουμε άμεσα κάποιο αντισηπτικό.
2. Την έκθεση στον ήλιο. Οποιοδήποτε έγκαυμα θεωρείτε τραυματισμός και πρέπει να αποφεύγεται. Συνιστάται κολύμπι είτε νωρίς το πρωί είτε αργά το απόγευμα. Επίσης καλό είναι όταν πρόκειται να περπατήσουμε κάτω από τον ήλιο να προστατεύουμε την περιοχή που έχει ή μπορεί να αποκτήσει λεμφοίδημα, με κάποιο ρούχο και ένα καλό αντηλιακό.
3. Την υπερβολική κούραση της περιοχής. Αν έχουμε λεμφοίδημα ή ανήκουμε σε ομάδα κινδύνου για να αποκτήσουμε πρέπει να χρησιμοποιούμε την περιοχή με φειδώ παρακολουθώντας την οποιαδήποτε εμφάνιση συμπτωμάτων. Αν κάποια δραστηριότητα, δουλειά ή άσκηση κατά τη διάρκεια που την εκτελούμε  εμφανίσει οίδημα πρέπει να σταματήσουμε και να προσέχουμε κάθε φορά που θα την επαναλάβουμε να μην υπερβούμε τη διάρκεια αυτή που μας δημιούργησε στο οίδημα. Γενικότερα ανεξάρτητα από την εμφάνιση των συμπτωμάτων πρέπει να αποφεύγουμε την καταπόνηση της πάσχουσας περιοχής. Οι βαριές, μονότονες δραστηριότητες όπως το σίδερο των ρούχων, η γενική καθαριότητα και η μεταφορά των ψώνιων μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα ειδικά όταν γίνεται συστηματικά.
4. Τα σφιχτά ρούχα-εσώρουχα ή οποιαδήποτε κοσμήματα-αξεσουάρ που κόβουν στο δέρμα παρεμποδίζουν την λεμφική κυκλοφορία και επιδεινώνουν το οίδημα. Σημαντικό είναι στην επίμαχη περιοχή και γύρω από αυτή τα ρούχα να είναι χαλαρά.  Το στηθόδεσμο στις γυναίκες πρέπει να έχει φαρδιές χαλαρές τιράντες και να μην έχει σφιχτό κούμπωμα. Επίσης χαλαρά πρέπει να είναι τα εσώρουχα, χωρίς στενά λάστιχα όταν έχουμε οιδήματα στα κάτω άκρα.  
5. Τη διατροφή. Τροφές πλούσιες σε λιπαρά καθώς και οινοπνευματώδη ποτά μπορεί να δυσχεράνουν τη λειτουργία του λεμφικού συστήματος. Για αποφυγή επιπλοκών καλό είναι να παρατηρείται ποια ποιότητα και ποσότητα τροφών επηρεάζει το οίδημα και να αποφεύγονται. Επίσης αρνητική επίπτωση μπορεί να έχουν τα πολύ αλμυρά ή καυτερά.

Ημερολόγιο οιδήματος:

Επειδή το τι μπορεί να επηρεάσει κάποιον άνθρωπο και σε ποιο βαθμό είναι κάτι σχετικό και διαφορετικό σε κάθε περίσταση, ο κάθε ασθενής οφείλει να δημιουργήσει το δικό του «ημερολόγιο οιδήματος». Πρέπει να καταγράψει τις δραστηριότητες, τις συνθήκες ή της τροφές εκείνες που επηρεάζουν αρνητικά την κατάσταση και να τις αποφεύγει και αντίστροφα να προσπαθεί να κάνει πράγματα που βελτιώνουν την εικόνα του οιδήματος και δημιουργούν αίσθημα ανακούφισης.

Μπάμπης Πολίτης - Φυσικοθεραπευτής
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6947202537
Πατρόκλου 25, Λαμία
www.politisxantzis.gr