Ο Έλληνας καθηγητής του Χάρβαρντ εξηγεί τη σημασία που έχει για τη χώρα η συμβολή των επιστημόνων συμπατριωτών μας που διαπρέπουν στο εξωτερικό και μας ταξιδεύει στον θαυμαστό άγνωστο κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης που επελαύνει στις ζωές μας

Η λαμπρή επαγγελματική σταδιοδρομία των Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό, αποτελεί μία πάγια συνθήκη. «Οι Έλληνες, όταν φεύγουν από τη χώρα τους, διαπρέπουν», η μόνιμη επωδός εκείνων που μένουν πίσω – είτε με καμάρι, είτε με παράπονο …
Από τους κορυφαίους, ο δρ Πέτρος Κουμουτσάκος.

Με αφετηρία της διαδρομής του το Γύθειο Λακωνίας, σήμερα διδάσκει στο Χάρβαρντ. Το ακαδημαϊκό του υπόβαθρο οικοδομήθηκε σταδιακά, με κόπο και στοχοπροσήλωση. Ώσπου έφτασε σήμερα να τιμάται με το Βραβείο Αριστείας PRACE 2023 HPC για το 2023.
Ο δρ Κουμουτσάκος είναι καθηγητής Υπολογιστικής Επιστήμης, πρόεδρος του Τμήματος Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και διευθυντής του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Υπολογιστικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο Harvard. Η διάκρισή του ήρθε ως αναγνώριση της επιδραστικής συνεισφοράς του στο χώρο της υπολογιστικής καθώς και της καινοτομίας στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Η απονομή έλαβε χώρα στο Νταβός (από όπου και το παρακάτω video) στο τριήμερο (26-28/06/2023) συνέδριο PASC 2023 (the Platform for Advanced Scientific Computing Conference).

Σπούδασε στην Σχολή Ναυπηγών του ΕΜΠ, ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές στη Ναυπηγική και στην Αεροναυπηγική, ήταν μεταδιδακτορικός συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια, διετέλεσε συνεργάτης της NASA, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stanford, ενώ το 2000 προήχθη σε τακτικό καθηγητή Υπολογιστικής Επιστήμης στο ΕΤΗ Ζυρίχης. Επιπλέον, υπήρξε ένας από τους εμπνευστές της δημιουργίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών (Hellenic Institute of Advanced Studies – HIAS), το οποίο στοχεύει στην αλληλεπίδραση των Ελλήνων επιστημόνων της διασποράς με τους συναδέλφους τους στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, διοργανώνεται στις αρχές Ιουλίου επιστημονικό "σχολείο" στον «Δημόκριτο» και Συμπόσιο στο Ίδρυμα Ευγενίδου (03-07/07).

Με αφορμή τη διοργάνωση των εκδηλώσεων στον «Δημόκριτο» και το Συμπόσιο στο Ίδρυμα Ευγενίδου, ο καθηγητής Πέτρος Κουμουτσάκος μίλησε στο protothema.gr για τους στόχους του Ελληνικού Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών, αλλά και για τον «νέο κόσμο» που έρχεται από τις εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης.

-Πώς γεννήθηκε η ιδέα της δημιουργίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών (Hellenic Institute of Advanced Studies-HIAS);

«Οι Έλληνες της διασποράς, ιδιαίτερα όσοι ασχολούμαστε με τις θετικές επιστήμες, σκεφτήκαμε πως μπορούμε να οργανωθούμε για να συνεισφέρουμε στην Ελλάδα, καθώς αποτελούμε ένα σημαντικό δυναμικό. Κοινή συνισταμένη όλων των μελών του HIAS, είναι η αριστεία. Η δε συνεργασία μας με διακεκριμένους συναδέλφους μας στην Ελλάδα, μόνο οφέλη θα είχε να προσφέρει στη χώρα – άλλωστε, διατηρούμε εξαιρετικές σχέσεις μαζί τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πρόσφατη αλληλεπίδραση, που είχαμε, εκπονώντας μελέτη για τη Ρομποτική με βάση τα διεθνή πρότυπα. Απόρροια αυτής της συνέργειας, σε συνδυασμό με την αμέριστη υποστήριξη της ελληνικής κυβέρνησης, ήταν η δημιουργία Μονάδας Ρομποτικής στο Ερευνητικό Κέντρο "Αθηνά". Μέσα σε ένα μόλις χρόνο, ξεκινήσαμε από ένα report και φτιάξαμε ολόκληρη Μονάδα! Ήταν ένα μικρό δείγμα του τι μπορεί να γίνει στην Ελλάδα.
Υπάρχουν άπειρες δυνατότητες για αξιόλογες προσπάθειες από τους Έλληνες σε διεθνές επίπεδο. Οποιαδήποτε 30 μέλη αν πάρει κανείς αυτή τη στιγμή από το δυναμικό του HIAS, μπορεί να ξεκινήσει στην Ελλάδα ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια ή ερευνητικά κέντρα στον κόσμο – να κάνουμε κάτι ακόμη καλύτερο κι από το Harvard! Να επισημάνω πως, ένας από τους πρωταρχικούς μας στόχους, είναι το HIAS να συμβάλει στη μεταστροφή του κλίματος του "brain drain" σε "brain gain". Της διαρροής, δηλαδή, Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό και της επιστροφής τους στην Ελλάδα».

Η Τεχνητή Νοημοσύνη βοηθά στην επίλυση προβλημάτων σε πολλούς τομείς

-Πότε ξεκινήσατε να ασχολείστε με την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ); Με ποιο τρόπο;
«Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την ΤΝ πριν 25 χρόνια, το 1996-97, στο πανεπιστήμιο Stanford. Αντικείμενό μου ήταν τα νευρωνικά δίκτυα. Το πρόβλημά μας ήταν, όμως, πως δεν είχαν αρκετή δύναμη οι υπολογιστές. Για ό,τι σήμερα μπορούμε να πετύχουμε σε δύο λεπτά, τότε χρειαζόταν ένα χρόνος – η αύξηση στην ταχύτητα των υπολογιστών, ήταν που έφερε δραστικές αλλαγές. Μέσω των αλγορίθμων, προσπαθώ να εντοπίσω κοινά σημεία σε πράγματα, τα οποία εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να σχετίζονται. Στην πραγματικότητα, εκείνο που τα συνδέει είναι τα Μαθηματικά – είτε μιλάμε για αρχαιολογία, είτε για αεροναυπηγική. Μπορείς να περιγράψεις χιλιάδες πράγματα με την ίδια εξίσωση – μόνο οι μεταβλητές διαφέρουν. Οι εφαρμογές της ΤΝ βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων σε πολλούς τομείς».

-Ποιες είναι οι δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης; Ποια η σημασία της ορθής χρήσης της;
«Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί ένα ενδιαφέρον επιστημονικό εργαλείο, με αναρίθμητες εφαρμογές και δυνατότητες στην έρευνα - δεν είναι μόνο η μηχανή αναπαραγωγής των γνωστικών λειτουργιών του ανθρώπου. Πολλά πεδία της, ωστόσο, παραμένουν ακόμη ανεξερεύνητα. Συνεχίζουμε να εξερευνούμε τις δυνατότητες της ΤΝ, οι οποίες στρέφονται και σε νέες κατευθύνσεις – κάποιες, μάλιστα, αδυνατούμε να τις αντιληφθούμε».

-Σε τι μας ωφελεί να έχουμε στη διάθεσή μας εργαλεία, τα οποία δεν μπορούμε να αντιληφθούμε και, κατ’επέκταση, να αξιοποιήσουμε;

«Μπορεί να μην είναι χρήσιμα στη δική μας γενιά, αλλά στην επόμενη θα είναι. Όταν δημιούργησαν τους αλγόριθμους, τους εκλάβαμε ως "παιχνίδι". Σήμερα, όμως, πίσω από κάθε συναλλαγή με πιστωτική κάρτα, βρίσκονται αλγόριθμοι. Η τεχνολογία εξελίσσεται, αύριο μπορεί να δεις συνδυασμούς που δεν μπορείς να δεις σήμερα. Σε κάθε περίπτωση, η ΤΝ μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά στην ανθρώπινη σκέψη. Να μας πάει παρακάτω στο πώς μπορούμε να σκεφτούμε».

-Σύμφωνα με τους σκεπτικιστές ή έστω τους "επιφυλακτικούς", ελλοχεύει ο κίνδυνος να χαθεί ο έλεγχος, αν επιτραπεί στην Τεχνητή Νοημοσύνη να "πάρει τα ηνία". Είναι έτσι;
«Θυμάμαι μία γελοιογραφία με τον Κασπάρωφ, τον παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι, εναντίον του Big Blue, του υπερ-υπολογιστή. Ο Κασπάρωφ κερδίζει με μία κίνηση – βγάζει τον υπολογιστή από την πρίζα. Κάτι ανάλογο ισχύει κι εδώ. Σίγουρα υπάρχουν τρομερές δυνατότητες στην ΤΝ, που όντως μπορούν να "ξεφύγουν". Στη σωστή ή μη χρήση της ΤΝ, όμως, υπεισέρχεται πάντα ο ανθρώπινος παράγοντας».

O Πέτρος Κουμουτσάκος τερματοφύλακας στην ποδοσφαιρική ομάδα του πανεπιστημίου Caltech στην Καλιφόρνια

Οι κίνδυνοι για τα παιδιά από τα κινητά

- Όλη αυτή η ταχύτητα στην τεχνολογική εξέλιξη, η "εκμηδένιση" του χρόνου από τους αλγόριθμους και η "έτοιμη δουλειά", που μας προσφέρει η ΤΝ, λένε κάποιοι ότι ίσως οδηγήσει τον άνθρωπο στην ... "τεμπελιά". Πώς το σχολιάζετε;
«Αν παραμείνεις "καταναλωτής" ενός πράγματος, τότε ναι. Αυτός είναι ένας κίνδυνος. Όχι όμως για εκείνους, οι οποίοι δεν σταματούν να δουλεύουν – αυτοί προχωρούν, όχι εκείνοι που τεμπελιάζουν.
Προσωπικά, περισσότερο φοβάμαι για τα παιδιά, τα οποία έχουν μεγαλύτερη εξάρτηση από όλα αυτά. Ήδη γίνονται "μάχες" με τα παιδιά μου, ηλικίας 12 και 14 ετών, σχετικά με τα κινητά. Εκεί χρειάζεται μεγάλη προσοχή από την οικογένεια, το σχολείο. Για να μην καταλήξει, δηλαδή, η επόμενη γενιά να βρίσκεται μπροστά σε μία οθόνη και να κάνει κλικ μόνο από τη θέση του καταναλωτή. Αυτού του είδους η "τεμπελιά" με ανησυχεί: η απουσία της αμφισβήτησης, της κριτικής σκέψης, της επαφής με τη φύση. Επιπλέον, τα παιδιά έχουν την εντύπωση πως "βλέποντας" γνώση, την κατακτούν κιόλας. Στην πραγματικότητα, κάνουν απλώς κατανάλωση της γνώσης, αντί να την κάνουν κτήμα τους».

-Στη συζήτηση για την "κατανάλωση έτοιμης γνώσης" και την "πνευματική οκνηρία", στην οποία αυτή μπορεί να οδηγήσει, ποια η θέση σας για το ChatGPT – την πλατφόρμα, η οποία σε ελάχιστο χρόνο, μπορεί να παρουσιάσει έτοιμες εργασίες σε φοιτητές, για παράδειγμα; Είναι όντως ένα είδος "γνώσης στο πιάτο";
«Θεωρώ πως σ’ αυτό δεν φταίνε τα παιδιά. Οι καθηγητές θα μπορούσαν να σκεφτούν πώς να αξιοποιήσουν αυτό το "εργαλείο" με πιο δημιουργικό τρόπο. Προσωπικά, το χρησιμοποιώ στη δουλειά μου για πολλά πράγματα: όταν, για παράδειγμα, θέλω να ενσωματώσω σε ένα κείμενό μου αναφορά σε κάποια πηγή, το ChatGPT με βοηθά πολύ».

Σωστή σύνδεση  εργαλείων με τα προβλήματα προς επίλυση

-Στον αντίποδα όσων υποστηρίζουν, πως οι μηχανές θα "κλέψουν δουλειές" από τους ανθρώπους, στοιχεία τα οποία παρουσιάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, αναφέρουν πως δυνητικά, μέχρι το 2025, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν 60 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στους τομείς της ΤΝ και της ρομποτικής. Τι ισχύει;
«Όλα είναι θέμα εκπαίδευσης. Σήμερα, στην Αμερική, η Τεχνητή Νοημοσύνη εφαρμόζεται στη γεωργία, για παράδειγμα. Νέες θέσεις εργασίας μπορούν να δημιουργηθούν για αγρότες, που ξέρουν να χειρίζονται drones και υπολογιστές για την ανάλυση του εδάφους ή την πρόγνωση του καιρού, μεταξύ άλλων. Η ΤΝ θα τους βοηθήσει να έχουν πιο αποδοτικές καλλιέργειες. Παλιά πήγαιναν στα χωράφια με τα βόδια και μετά ήρθαν τα τρακτέρ – όλα εξελίσσονται. Στην ουσία, το θέμα είναι να βρίσκεις τη σωστή σύνδεση μεταξύ των εργαλείων, που έχεις στη διάθεσή σου, με τα προβλήματα, που θέλεις να επιλύσεις. Εκεί είναι, που μπαίνει ο άνθρωπος και η εκπαίδευση. Προβάδισμα αποκτά όποιος γνωρίζει ποια είναι τα διαθέσιμα εργαλεία. Ο φόβος για το ‘νέο’ είναι περιττός. Μόνο τόλμη χρειάζεται».

-Η Ευρώπη και η Αμερική βρίσκονται σε διαφορετική γραμμή πλεύσης σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ΤΝ, το ύψος των επενδύσεων στις ΗΠΑ κυμαίνεται μεταξύ $12,1-18,6 δισ. ενώ στην Ευρώπη, $2,4-3,2 δισ. Δυσκολεύεται η Ευρώπη να ‘πιστέψει’ στην ΤΝ ή πρόκειται απλώς για διαφορετικά οικονομικά μεγέθη;
«Είναι ένας συνδυασμός παραγόντων. Θα έλεγα πως οφείλεται, κυρίως, στη διαφορά κουλτούρας μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης. Στην Αμερική είναι πιο ανοιχτοί στις προκλήσεις, δεν φοβούνται μήπως αποτύχουν, ρισκάρουν. Η Ευρώπη είναι πιο συντηρητική. Επίσης, οι μεγάλες εταιρείες, που χρησιμοποιούν την Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως η Google και η Microsoft, βρίσκονται στις ΗΠΑ. Τα chip των υπολογιστών – η βάση της ΤΝ - παράγονται στην Αμερική ή στην Ασία, όχι στην Ευρώπη, που έχει μείνει κάπως πίσω».

-Ποιες αλλαγές θεωρούνται απαραίτητες στην κοινωνία εξαιτίας της έλευσης της Τεχνητής Νοημοσύνης;
«Η ΤΝ ιδανικά θα πρέπει να πλαισιωθεί με το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο. Προσωπικά, σκοπεύω να οργανώσω κάποια μαθήματα με επιστήμονες στην Ελλάδα, σχετικά με την ΤΝ, τους υπολογιστές και τη σχέση τους με τη Φιλοσοφία, το Δίκαιο. Είναι πολύ σημαντικό να ξεκινήσει αυτός ο διάλογος. Άλλωστε, οι επιστήμες κάποτε ήταν όλες μαζί. Ο διαχωρισμός τους επέφερε αποδυνάμωση της ηθικής – σκεφτείτε πως στην επιστήμη της Φυσικής βασίστηκαν οι ατομικές βόμβες... ».