Ένα στολίδι στο κέντρο της πόλης μας..

Αν και γνωρίζουμε ότι στη Φθιώτιδα και ιδιαίτερα στην Υπάτη κήρυξε πρώτος το Ευαγγέλιο ο Άγιος Ηρωδίων, ένας από τους εβδομήκοντα Αποστόλους και συγγενής του Αποστόλου Παύλου, αγνοούμε όμως πότε ανεγέρθηκε ο πρώτος χριστιανικός ναός στην πόλη μας.

(Το Κουρσούμ Τζαμί που δέσποζε στο οθωμανικό Ζητούνι, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα το Θερινό Δημοτικό Θέατρο)

Στην οθωμανική Λαμία (Ζητούνι), υπήρχαν αρκετοί ναοί, που βρίσκονταν στο χριστιανικό τμήμα το οποίο εκτείνονταν στο λόφο του Κάστρου, ενώ ανασκαφές έχουν αποκαλύψει κι άλλες θέσεις όπου βρίσκονταν χώροι λατρείας. Αναμφίβολα όμως οι ανάγκες των πολιτών της μετεπαναστατικής Λαμίας, αν συνυπολογίσει κανείς ότι είχε εισρεύσει στην περιοχή και πολύς πληθυσμός από την σκλαβωμένη Ελλάδα, δεν καλύπτονταν από τους ναούς αυτούς, γεγονός που καθιστούσε επιτακτική την ανάγκη άμεσης ανέγερσης ενός μεγάλου ναού στο κέντρο της πόλης. Άργησε όμως πολλές δεκαετίες…

(Φωτογραφία της πλατείας Ελευθερίας όπου δεν φαίνεται ο Μητροπολιτικός ναός)

Οι ναοί στο οθωμανικό Ζητούνι

Ιερός Ναός Αρχοντικής

Μονόκλιτη επιμήκης Βασιλική ταβανοσκεπής, η οποία μεταγενέστερα διαχωρίσθηκε σε δύο κλίτη με πρόσθετους κίονες είναι ο Ιερός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, που είναι γνωστή σήμερα ως Αρχοντική και βρίσκεται κάτω από το Κάστρο της Λαμίας. Ο σημερινός ναός κτίστηκε το 1762 επάνω σε παλαιότερο που καταστράφηκε από πυρκαγιά όπως μαρτυρεί κτιτορική επιγραφή.

Ιερός ναός Παναγίας Δέσποινας

Ενοριακός ναός, τρίκλιτη Βασιλική, χωρισμένος με κιονοστοιχίες, που αναγέρθηκε το 1730 επί του παλαιότερου ναού των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, τον οποίο είχαν καταστρέψει οι Τούρκοι κατά την επανάσταση των αρματωλών της Υπάτης. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο ολοκληρώθηκε το 1739 και είναι επίχρυσο.

Όταν ήρθε στη Λαμία ο Επίσκοπος Άνθιμος, διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης, ενήργησε και κτίστηκε πάλι ο ναός αλλά με την επωνυμία της Παναγίας Δέσποινας. Σε δυο κελιά του ναού το 1833, ίσως και νωρίτερα, σύμφωνα με το εξαιρετικό λεύκωμα του Δημητρίου Θ. Νάτσιου και της Βαρβάρας Δημ. Νάτσιου «Ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού Της Θεοτόκου», που εξέδωσε η Ιερά Μητρόπολη Φθιώτιδας, λειτουργούσε και αλληλοδιδακτικό σχολείο με 35 μαθητές. Βορειότερα του ναού της Παναγίας Δέσποινας βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Μηνά που κτίστηκε το 1867, όμως φαίνεται πως υπήρχε παλαιότερα ναός προβυζαντινής περιόδου, όπως μαρτυρά μαρμάρινο θωράκιο μετά γλυπτού κανθάρου, βλαστών και παγωνιού στο δάπεδο του Ιερού Βήματος.

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου

Άλλος ένας προεπαναστατικός ναός, τρίκλιτη Βασιλική με δίρρυτη στέγη και χαρακτηριστική αρχιτεκτονική που θυμίζει νησί, ο οποίος ανακαινίστηκε τον 19ο αι., ενώ γύρω στο 1861 προστέθηκε καμπαναριό. Στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, πριν χτιστεί ο ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ήταν ο Μητροπολιτικός Ναός της πόλης μας, όπου πραγματοποιήθηκαν πολλές θρησκευτικές και εθνικές εκδηλώσεις με την παρουσία σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως οι αγωνιστές του ’21 Γεώργιος Λασσάνης (στενός συνεργάτης του Αλέξανδρου Υψηλάντη) και Χριστόφορος Περραιβός, ενώ υπηρέτησε ως ιεροκήρυκας και ο Νεκτάριος Κεφαλάς, ο Άγιος Νεκτάριος.

(Ο στενός συνεργάτης του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Γεώργιος Λασσάνης)

Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων

Από τους ναούς της πόλης μας που υπήρχε και στα προεπανασταστικά χρόνια, κάηκε το 1827 και ανακαινίστηκε το 1828. Τρίκλιτη Βασιλική με δίρρυτη στέγη, ενοριακός από το 1834.

«Να εγερθή εκ θεμελίων κεντρικός ναός»

Σύμφωνα με τα στοιχεία που καταγράφονται στο βιβλίο του Δημητρίου Θ. Νάτσιου και της Βαρβάρας Δημ. Νάτσιου «Ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού Της Θεοτόκου», ήδη από το 1851 το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Λαμιέων συζήτησε το ζήτημα της θεμελίωσης ενός ευρύχωρου ναού που θα μπορεί να εξυπηρετήσει τις αυξανόμενες ανάγκες του πληθυσμού της πόλης .

«Ο  Δήμαρχος καθυπέβαλε πρότασιν περί εκλογής ενός μέλους του Δημοτικού Συμβουλίου δια να συμπράξη μετά του Νομάρχου Φθιωτιδοφωκίδος και του προϊσταμένου της ΙΙ Διευθύνσεως του Μηχανικού δια την εκλογήν του τόπου προς ανέγερσιν εκκλησίας της πόλεως», σημείωνε η απόφαση που έλαβε το Δημοτικό Συμβούλιο στις 9 Σεπτεμβρίου 1851, όμως η Θεσσαλική Επανάσταση του 1854 σε συνδυασμό με την επιδημία πανώλης του 1855, που αποδεκάτισε τον πληθυσμό, οδήγησαν σε καθυστερήσεις.

(Το σχέδιο του Μητροπολιτικού ναού)

Οι προσπάθειες ξεκίνησαν και πάλι λίγα χρόνια αργότερα όταν, σύμφωνα με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου, στις 24 Αυγούστου 1857 ο Δημαρχεύων πάρεδρος Δήμος Παπαβασιλείου υπέβαλε πρόταση «να εγερθή εκ θεμελίων κεντρικός ναός», ενώ ενημέρωσε το Σώμα πως «οι κληρονόμοι του Δημητρίου Κεμπρέκου προσέφεραν δωρεάν εις την πόλιν Λαμίας το ιδιόκτητον του μακαρίτου Δ. Κεμπρέκου οικόπεδον, κείμενον εν την πλατεία “Όθωνος” (Σ.Σ. Σήμερα πλατεία Ελευθερίας) εις την αρκτικήν πλευρά αυτής, επί του όρω του να ανεγερθή επ’ αυτού ενοριακός ναός».

Το οικόπεδο που παραχωρήθηκε δωρεάν για την ανέγερση του ναού τα προεπαναστατικά χρόνια ήταν ιδιοκτησία του Χαλίλ Μπέη (…-1822) τον οποίο κληρονόμησε ο γιός του Τεφήκ Μπέης, όμως η οριστική ρύθμιση των ελληνοτουρκικών συνόρων το 1832 και ο χαρακτηρισμός της περιουσίας ως «σχολάζουσα» οδήγησε στην εκποίησή της. Όπως σημειώνουν στο βιβλίο τους ο Δημήτριος και η Βαρβάρα Νάτσιου, ο Δημήτριος Κεμπρέκος αγόρασε το οικόπεδο και το εντός αυτού «ερρείπιον εργαστήριον, γνωστόν άλλοτε υπό το όνομα ελαιοπωλείον», σύμφωνα με το συμβόλαιο αγοράς που συντάχθηκε στις 19 Μαρτίου 1837 από τον τότε συμβολαιογραφούντα ειρηνοδίκη Λαμίας Βασίλειο Περραιβό.

Η δωρεά των οκτώ κληρονόμων του Δ. Κεμπρέκου προς το Δήμο Λαμιέων υλοποιήθηκε με το συμβόλαιο που συνέταξε στις 13 Μαΐου 1857 ο συμβολαιογράφος Αλέξανδρος Χατζίσκος ενώ η άδεια ανέγερσης εκδόθηκε από το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημόσιας Εκπαιδεύσεως το 1860, αφού ξεπεράστηκαν πρώτα οι αντιρρήσεις του Υπουργείο των Εσωτερικών.

(Ο Μητροπολίτης Φθιώτιδος Καλλίνικος Καστόρχης / 1852 - 1877)

Η θεμελίωση του ναού έγινε στις 9 Ιανουαρίου 1861 από τον Μητροπολίτη Φθιώτιδος Καλλίνικο Καστόρχη (1852 - 1877) με την εφημερίδα «Φάρος της Όρθρυος» να περιγράφει το γεγονός:

«Η τελετή υπήρξε δημοτελεστάτη και η συρροή των πολιτών πάσης τάξεως μοναδική. Ο αρχιερεύς μεθ’ όλου του κλήρου, ο νομάρχης κ. Λασσάνης μεθ’ όλων των υπαλλήλων παντός κλάδου και υπηρεσίας, ο Φρούραρχος και ο Διοικητής του Τάγματος μεθ’ όλων των αξιωματικών της Φρουράς, ο Δήμαρχος μετά των συμβούλων και απαξάπαντες οι κάτοικοι της Λαμίας απετέλουν την αξιοπερίεργον ταύτην τελετήν, διότι τη αληθεία άπαντες οι πολίται και αυτοί οι έμποροι και βιομήχανοι κλείσαντες τα εργαστήριά των προσήλθον εις την τελετήν (…)

(Ο Βασιλιάς Όθωνας και η Βασίλισσα Αμαλία)

Επί της θέσεως του θεμελίου λίθου εψάλη η ανήκουσα δοξολογία και η προς τούτο αρμόζουσα ευχή, εντός δε λάρνακος επί λαξευμένου μαρμάρου ετέθησαν εν εξ όλων των νομισμάτων χρυσών, αργυρών και χαλκών. Επί της μαρμαρίνης πλακός ήτις καλώς εξηργασμένη και εφαρμοζομένη εκάλυπτε την λάρνακα, εχαράχθησαν τα ονόματα των σεπτών βασιλέων μας Όθωνος και Αμαλίας».

(Φωτογραφία στην οποία διακρίνεται ο Μητροπολιτικός μας Ναός κατά την ανέγερσή του)

Έπρεπε όμως να περάσουν πολλές δεκαετίες και ένας σκληρός και δύσκολος αγώνας, να γίνουν έρανοι και να εκδοθούν μέχρι και λαχεία «υπέρ της ανεγέρσεως εν Λαμία Μητροπολιτικού ναού», μέχρι το 1915 που έγιναν τα θυρανοίξια του ναού από τον Μητροπολίτη Φθιώτιδος Ιάκωβο Παπαϊωάννου (1914 - 1932).

(Ο άγιος Νεκτάριος Κεφαλάς)

Την πρώτη περίοδο, μέχρι το 1898, κατασκευάστηκαν μόνο τα θεμέλια του καθώς και ένα ξύλινο παράπηγμα εκκλησίας μικρών διαστάσεων, που χρησιμοποιήθηκε επί δεκαετίες ως ναός εντός του οποίου τελούνταν τα ιερά μυστήρια.

(Το διάταγμα που υπέγραψε ο Όθωνας δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 6 Απριλίου 1860)

Την επόμενη περίοδο, από το 1898 έως το 1923, πραγματοποιήθηκαν οι περισσότερες εργασίες και τα θυρανοίξια, ενώ στη νεότερη περίοδο ο Ναός λειτουργεί ανελλιπώς, έχει γίνει το κέντρο και η καρδιά της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδος και έζησε όλα τα μεγάλα Εκκλησιαστικά, κοινωνικά, πολιτικά, πνευματικά και εθνικά γεγονότα της περιοχής.

Όλα αυτά τα χρόνια ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Λαμίας «δύναται να χαρακτηρισθεί ιστορικό Εκκλησιαστικό Μνημείο όχι τόσο από πλευράς αρχαιότητας αλλά από πλευράς ιστορικής παρουσίας και διαφυλάξεως κειμηλίων πού έχουν σχέση με ολόκληρη τη Μητρόπολη Φθιώτιδος», όπως σημειώνει στην ιστοσελίδα της η Ιερά Μητρόπολή μας.

(Φωτογραφία με τμήμα του ΕΛΑΣ ΄έμπροσθεν του Μητροπολιτικού ναού μετά την απελευθέρωση της Λαμίας από τους Γερμανούς)

Το αρχιτεκτονικό και πνευματικό αυτό κόσμημα της πόλης μας είναι τρίκλιτος, ρυθμού Βασιλικής μετά τρούλλου, 85 μέτρα μήκους και 65 μέτρα πλάτους με νεοκλασικά στοιχεία, με καλλιμάρμαρο νάρθηκα και κωδωνοστάσια.

Στη συλλογή του και στα αρχεία του υπάρχουν πολλές εικόνες του 19ου μ.Χ. αιώνος και ενδιαφέροντα βιβλία τα οποία αναφέρονται στη ζωή της Λαμίας και στα κοινωνικά της γεγονότα.

Το έτος 1985 μετά την καταστροφή που υπέστη από τους σεισμούς του 1981 ανακαινίσθηκε και σήμερα αποτελεί στολίδι της Λαμίας που κοσμείται εσωτερικά από ωραία μωσαϊκά του δαπέδου και δύο των προσκυνηταρίων Χριστού και Παναγίας, έργα του Θεοδώρου Μώρη. Το τέμπλο, ο Αρχιερατικός θρόνος, το Σύνθρονο, το παγκάρι, τα προσκυνητάρια, τα αναλόγια, τα στασίδια είναι όλα ξυλόγλυπτα, εκτός του άμβωνος που είναι από μάρμαρο και διατηρήθηκε για λόγους ιστορικούς, αφού σ’ αυτόν κήρυξε πολλές φορές ο τότε Ιεροκήρυκας της Φθιώτιδος Μητροπολίτης άγιος Νεκτάριος Κεφαλάς (1893).

Οι ιερές εικόνες της Αγίας Παρασκευής επί του προσκυνηταρίου και του Ευαγγελισμού είναι πολύ παλαιές προερχόμενες από άλλο ναό της περιοχής. Ο ναός είναι κατάγραφος και ιστορήθηκε από τον αγιογράφο Νικόλαο Ρίζο.

(Φωτογραφία από την ενθρόνιση του Μητροπολίτη Φθιώτιδος Συμεών)

Πηγές του άρθρου ήταν το βιβλίο του Δημητρίου Θ. Νάτσιου και της Βαρβάρας Δημ. Νάτσιου «Ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού Της Θεοτόκου» και η ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης Φθιώτιδας www.imfth.gr