Γράφει ο Δερματολόγος - Αφροδισιολόγος Βασίλης Αθ. Παπαευθυμίου.

ΜΥΘΟΙ

1. «Αν αφαιρέσω μια ελιά υπάρχει κίνδυνος να αλλάξει κάτι και σε κάποιους μήνες να πάθω μελάνωμα».

Πρόκειται για αστικό μύθο ο οποίος προέκυψε τη δεκαετία του 1990 από παραμελημένα μελανώματα που άργησαν να αφαιρεθούν. Δυστυχώς, επρόκειτο για βλάβες οι οποίες άλλαξαν έντονα σε χρώμα, σχήμα και μέγεθος, αλλά οι άνθρωποι που τις είχαν φοβούνταν να τις αφαιρέσουν. Όταν λοιπόν έφταναν στο απροχώρητο, οι συγγενείς τους τους υποχρέωναν να επισκεφθούν τον ιατρό, ο οποίος τους αφαιρούσε το μελάνωμα κυρίως για παρηγορητικούς λόγους, μιας και το μελάνωμα είχε ήδη δώσει μεταστάσεις σε άλλα όργανα.

Εικόνα 1: Μεταστατικό μελάνωμα στο τριχωτό της κεφαλής άνδρα 88 ετών - μακροσκοπική εικόνα

2. «Βάζω αντηλιακό και κάθομαι όση ώρα θέλω στον ήλιο και όχι κάτω από σκιά».

Η ευεργετική επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στην υγεία μας δεν αμφισβητείται όταν η έκθεση γίνεται με σύνεση και μέτρο. Ωστόσο, ο ήλιος είναι επίσης υπεύθυνος για το ηλιακό έγκαυμα, τη φωτογήρανση, τις φωτοαλλεργίες αλλά και πολλά προβλήματα αισθητικής φύσης όπως οι πανάδες, οι φακίδες και οι ευρυαγγείες. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να πυροδοτήσει ή να επιδεινώσει προϋπάρχουσες παθήσεις όπως αυτοάνοσα νοσήματα, φωτοευαίσθητες δερματικές νόσους και φωτοδερματοπάθειες.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι βλάβες που δημιουργούνται στο δέρμα από την υπερβολική έκθεση στον ήλιο έχουν αθροιστικό χαρακτήρα και αποκαθίστανται ελάχιστα με την πάροδο του χρόνου. Οι ακτινικές υπερκερατώσεις, οι κακοήθειες του δέρματος και το μελάνωμα σε μεγάλο βαθμό οφείλονται στην ηλιακή ακτινοβολία. Το μαύρισμα είναι δείκτης βλάβης του δέρματος και όχι δείκτης υγείας.

3. «Αν μαυρίσω σταδιακά, το δέρμα μου προστατεύεται από τη μελανίνη και μειώνεται η πιθανότητα να πάθω μελάνωμα».

Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο είναι επικίνδυνη και μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες βλάβες στο δέρμα. Κάποιες από αυτές όπως το ηλιακό έγκαυμα είναι οξείες και παροδικές. Παρότι όμως ένα έγκαυμα υποχωρεί σχετικά γρήγορα, αφήνει ανεξίτηλο «στίγμα» πάνω στα κύτταρα της επιδερμίδας, τα οποία καθίστανται σταδιακά όλο και πιο ευάλωτα στην ανάπτυξη δερματικού καρκίνου. Μιλώντας για το έγκαυμα, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως οι βλαβερές του συνέπειες είναι σημαντικά μεγαλύτερες στο ευαίσθητο δέρμα των βρεφών και των παιδιών, για τα οποία θα πρέπει να λαμβάνουμε ιδιαίτερα αυξημένα μέτρα ηλιοπροστασίας.

Υπάρχουν δύο είδη υπεριώδους ακτινοβολίας που εμπεριέχονται μέσα στο φάσμα του ηλιακού φωτός, η υπεριώδης ακτινοβολία Α (UVA) και η υπεριώδης ακτινοβολία Β (UVB). Η UVA διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα καταστρέφοντας κυρίως το μέσο χόριο. Στη θέση αυτή
βρίσκονται οι κολλαγόνες και ελαστικές ίνες του δέρματος που είναι υπεύθυνες για την ελαστικότητα, τη ζωντάνια και τη σφριγηλότητά του. Κατά συνέπεια η καταστροφή τους από τη δράση της UVA οδηγεί κυρίως σε πρώιμη γήρανση, με παρουσία χαλάρωσης και ρυτίδων. Από την άλλη μεριά, η UVB απορροφάται από τις επιφανειακές στοιβάδες της επιδερμίδας και είναι υπεύθυνη για το καλοκαιρινό «μαύρισμα», αλλά και για το ηλιακό έγκαυμα. Τόσο η UVA, όσο και η UVB συμμετέχουν στη διαδικασία της καρκινογένεσης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε πως παρότι το καλοκαιρινό «μαύρισμα» προστατεύει από το ηλιακό έγκαυμα, δεν παρέχει καμιά προστασία εναντίον της καρκινογόνου δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας.

4. «Αν κάποιος πάθει μελάνωμα, σε κάποιους μήνες πεθαίνει».

Το μελάνωμα χαρακτηρίζεται από μία σειρά κλινικών χαρακτηριστικών γνωστών ως κανόνας ABCDEF. Είναι πολύ σημαντικός στην έγκαιρη διάγνωση που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και την πρόγνωση της νόσου:

– Asymmetry: ασυμμετρία
– Border: ανώμαλο περίγραμμα
– Colour: χρώμα (πρόσφατη αλλαγή χρώματος ή ποικιλοχρωμία)
– Diameter: διάμετρος > 6 mm
– Elevation: υπέγερση ή ψηλαφητό οζίδιο
– Family history: οικογενειακό ιστορικό

Το μελάνωμα μπορεί να δώσει μεταστάσεις προς λεμφαδένες αλλά και αιματογενώς προς απομακρυσμένα όργανα. Για το λόγο αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία η έγκαιρη διάγνωση από το Δερματολόγο με την κλινική εξέταση, τη δερματοσκόπηση και τελικώς τη βιοψία.

Το επόμενο βήμα μετά τη διάγνωση είναι η σταδιοποίηση του μελανώματος. Αυτή καθορίζεται από τη μέτρηση του πάχους του, το βάθος στο οποίο έχει φτάσει στο δέρμα και από το αν υπάρχουν μεταστάσεις στους παρακείμενους λεμφαδένες ή σε άλλα όργανα του
σώματος.

Τα πιο κοινά είδη μελανώματος είναι τα παρακάτω:

i. Επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα: Αυτό το είδος αντιπροσωπεύει περίπου το 70% όλων των περιπτώσεων μελανώματος. Τα πιο συνηθισμένα σημεία είναι τα πόδια των γυναικών και οι πλάτες των ανδρών (εικόνα 2), εμφανίζεται πιο συχνά μεταξύ των ηλικιών 30-50. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, εξελίσσεται σε οζώδες μελάνωμα.

Εικόνα 2: Άνδρας 52 ετών με επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα στην αριστερή ωμοπλάτη – Α) μακροσκοπική και Β) δερματοσκοπική εικόνα

ii. Οζώδες Μελάνωμα: Περίπου το 20% των μελανωμάτων αρχίζουν ως μπλε-μαύροι ιώδεις όζοι (εικόνα 3). Εξελίσσονται γρήγορα και είναι πιθανό να εξαπλωθούν πριν τη διάγνωση.

Εικόνα 3: Οζώδες μελάνωμα πίσω από το γόνατο γυναίκας 63 ετών

5. «Μόνο οι νέοι 30-50 ετών παθαίνουν μελάνωμα».

Σε αντίθεση με άλλες μορφές μελανώματος, υπάρχει ένα είδος μελανώματος, το μελάνωμα δίκην κακοήθους φακής, το οποίο τείνει να εμφανίζεται σε σημεία του σώματος όπως το Α Β πρόσωπο, τα οποία είναι συνεχώς εκτεθειμένα στον ήλιο (εικόνα 4). Οι κακοήθεις φακές
εμφανίζονται συνηθέστερα στους ηλικιωμένους, μοιάζουν με μεγάλες, ακανόνιστου σχήματος ή έγχρωμες φακίδες και αναπτύσσονται με αργούς ρυθμούς.

Εικόνα 4 : Άνδρας 81 ετών με μελάνωμα δίκην κακοήθους φακής στην αριστερή παρειά – Α) μακροσκοπική και Β) δερματοσκοπική εικόνα

ΑΛΗΘΕΙΕΣ

1. Ποιοι κινδυνεύουν

To μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά είναι πιο συχνό σε άτομα άνω των 40 ετών. Τα τελευταία 20 χρόνια, δυστυχώς η συχνότητά του έχει πολλαπλασιαστεί όπως και η εμφάνιση του σε μικρότερες ηλικίες. Ο αριθμός των ατόμων που διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη με μελάνωμα είναι περίπου 15 ανά 100.000, αριθμός ο οποίος διαρκώς αυξάνεται σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα διαγιγνώσκονται περίπου 4-5 περιστατικά μελανώματος ανά 100.000 ανθρώπους ετησίως.

Αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος έχουν άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, κόκκινα ή ξανθά μαλλιά και εκείνοι που καίγονται εύκολα από τον ήλιο ή έχουν πολλαπλούς σπίλους.

Το μελάνωμα θεωρείται ο πιο σοβαρός τύπος καρκίνου του δέρματος, επειδή είναι πιο πιθανό να εξαπλωθεί από το δέρμα σε άλλα όργανα του σώματος σε σχέση με άλλους τύπους δερματικών καρκίνων.

2. Ενδείξεις ανάπτυξης μελανώματος

Το μελάνωμα εμφανίζεται συνήθως ως ένας σπίλος (κοινώς ελιά) ο οποίος μεταβάλλεται σε σχήμα, χρώμα, όρια ή υφή και μεγαλώνει γρήγορα. Τη μεταβολή αυτή μπορεί να την παρατηρήσει ο ίδιος ο ασθενής, κάποιος συγγενής ή ο Δερματολόγος κατά τη διάρκεια μιας
εξέτασης ρουτίνας.

Το μελάνωμα είναι ένας τύπος καρκίνου του δέρματος που προκύπτει από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων του δέρματος που περιέχουν τη χρωστική μελανίνη (δηλαδή τα μελανινοκύτταρα.)

3. Τα τελευταία 15 χρόνια οι Δερματολόγοι με τη βοήθεια της δερματοσκόπησης έχουν αυξήσει τη διαγνωστική ακρίβεια του μελανώματος από 70% σε 97%

Ορισμένα άτομα με πολλούς σπίλους χρειάζεται να κάνουν ψηφιακή χαρτογράφηση σπίλων. Στην ψηφιακή χαρτογράφηση σπίλων χρησιμοποιούνται φακοί πολύ υψηλής ανάλυσης για την καταγραφή ακόμη και των πιο λεπτών χαρακτηριστικών των σπίλων. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει την ψηφιακή φωτογράφιση περιοχών του σώματος με σκοπό να μπορεί να καταγραφεί και να αξιολογηθεί τυχόν εμφάνιση νέων σπίλων, και επίσης δίνει τη δυνατότητα καταγραφής κάθε σπίλου ξεχωριστά.

Η Δερματοσκόπηση είναι μια ανώδυνη, ασφαλής, διαγνωστική μέθοδος, η οποία επαυξάνει την κλινική αντίληψη του Δερματολόγου κατά την εξέταση των διαφόρων βλαβών του δέρματος. Συγκεκριμένα, ο Δερματολόγος με τη χρήση ενός μικρού φακού χειρός – με τεχνικές δυνατότητες μεγέθυνσης κατά 10 φορές και συνδυασμό πολωμένου και φυσικού φωτός – του Δερματοσκοπίου, μπορεί να καταγράψει άμεσα μορφολογικές λεπτομέρειες του κάθε εξεταζόμενου στοιχείου ή αλλοίωσης του δέρματος που δεν γίνονται αντιληπτές με την κλασσική κλινική εξέταση.

Η όλη διαδικασία δεν είναι χρονοβόρα και επαναλαμβάνεται συνηθέστερα ανά έτος ή και νωρίτερα αν αυτό κριθεί αναγκαίο.

Για τους ασθενείς που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για εμφάνιση δερματικού καρκίνου, συνιστάται περιοδικός έλεγχος του μεγέθους και της μικροσκοπικής δομής των σπίλων.

4. Ο μόνος τρόπος για να αφαιρεθεί ένα μελάνωμα είναι η χειρουργική αφαίρεση

Για τη διάγνωση του μελανώματος αφαιρείται ολόκληρη η μελαγχρωματική βλάβη και επιπλέον τουλάχιστον 2 χιλιοστά υγιούς δέρματος γύρω από αυτήν. Με αυτόν τον τρόπο ο παθολογοανατόμος έχει τη δυνατότητα να εξετάσει κάτω από το μικροσκόπιό του όλες τις στιβάδες του δέρματος βαθιά μέχρι το υποδόριο λίπος και την εγγύς παρακείμενη περιοχή του δέρματος και να αποφανθεί αν είναι μελάνωμα ή καλοήθης σπίλος.

Ανάλογα με το στάδιο θα καθορισθεί και το είδος της θεραπείας. Η χειρουργική αντιμετώπιση είναι ο κύριος τρόπος θεραπείας του μελανώματος. Εκτελείται ριζική εκτομή του πρωτοπαθούς όγκου και ανάλογα με το στάδιο και το φρουρό λεμφαδένα, ο ασθενής υποβάλλεται σε λεμφαδενικό καθαρισμό της πάσχουσας περιοχής. Σε προχωρημένες μορφές μελανώματος εφαρμόζονται η χημειοθεραπεία, η ανοσοθεραπεία (πχ ιντερφερόνη, ipilimumab) και η ακτινοθεραπεία σε μικρότερο βαθμό.

5. «Ναι, μπορώ να δράσω για να μην πάθω μελάνωμα»!

• Αποφεύγω την έκθεση στον ήλιο, ιδιαίτερα τις «επικίνδυνες» ώρες της ημέρας.
  Μεταξύ 11:00 και 16:00 ο ήλιος είναι πιο δυνατός και επομένως πιο βλαβερός. Αν παρόλα αυτά τυχαίνει τις ώρες αυτές να βρεθώ σε εξωτερικό χώρο, παραμένω σε σκιερό μέρος όπως κάτω από ομπρέλες, δένδρα ή στέγαστρα που παρέχουν ικανή ηλιοπροστασία.
• Χρησιμοποιώ κατάλληλο ρουχισμό και αξεσουάρ, όπως γυαλιά ηλίου, πλατύγυρο καπέλο και χαλαρά ρούχα, τα οποία ιδανικό θα ήταν να έχουν μακριά μανίκια.
• Χρησιμοποιώ υψηλού δείκτη, ευρέως φάσματος, φαρμακευτικό αντηλιακό που παρέχει προστασία τόσο για τη UVA, όσο και για τη UVB. Ο δείκτης SPF πρέπει να είναι 30 ή υψηλότερος. Θα πρέπει επίσης να είναι ανθεκτικό στο νερό και να εφαρμόζεται σε σωστές ποσότητες στα διάφορα μέρη του σώματος.
• Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται όταν είμαστε κοντά σε νερό, χιόνι ή αμμουδιά, καθώς αυτές οι συνθήκες αυξάνουν τον κίνδυνο εγκαύματος.
• Το αντηλιακό δεν αποτελεί «άλλοθι» για να βγαίνουμε στον ήλιο περισσότερο.
• Αποφεύγω τη χρήση θαλάμων τεχνητού μαυρίσματος (solarium). Πλην της αύξησης του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου δέρματος, το solarium έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί και πρόωρη γήρανση του δέρματος.
• Εάν επιθυμείτε να φαίνεστε μαυρισμένος ή μαυρισμένη, προτιμήστε ένα πιστοποιημένο φαρμακευτικό προϊόν αυτομαυρίσματος (self-tanning). Ωστόσο, θα πρέπει να συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε ταυτόχρονα και αντηλιακό.
• Εξασκούμαι στην αυτοεξέταση, προκειμένου να ανιχνεύσω νωρίς έναν πιθανό καρκίνο του δέρματος. Επισκέπτομαι τον ειδικό Δερματολόγο αν εντοπίσω κάτι που δεν προϋπήρχε στο δέρμα μου ή προϋπήρχε και μεγαλώνει γρήγορα ή αλλάζει ή μου προκαλεί συμπτώματα όπως φαγούρα, πόνο ή αιμορραγία.
• Αλείφω το αντηλιακό 20’-30’ πριν εκτεθώ στον ήλιο, ακόμα και τους χειμερινούς μήνες ή τις συννεφιασμένες ημέρες.
• Απλώνω αρκετή ποσότητα κρέμας.
• Δεν ξεχνώ περιοχές όπως τα αυτιά, τα χείλη, το στέρνο, ο αυχένας και τα άκρα χέρια.
• Ανανεώνω τακτικά το αντηλιακό, ιδιαίτερα αν παραμένω σε εξωτερικό χώρο και πάντα μετά την κολύμβηση ή την εφίδρωση μετά την άσκηση. Επάλειψη κάθε δύο ώρες είναι συνήθως αρκετή.
• Στα παιδιά η ανανέωση του αντηλιακού θα πρέπει να γίνεται συχνότερα.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως όπως σε όλες τις δραστηριότητές μας, έτσι και στην περίπτωση της έκθεσης στον ήλιο, είναι σημαντικό να ακολουθήσουμε τον κανόνα του «Παν μέτρον άριστον». Η ηλιακή έκθεση με μια λογική διαχείριση γίνεται ωφέλιμη, ενώ καθίσταται βλαβερή όταν είναι ανεξέλεγκτη.

Βασίλης Αθ. Παπαευθυμίου
Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος