Από τiς αιτίες που συντελούν στην παραβατικότητα των νέων, οι στατιστικές υπογραμμίζουν την ιδιαίτερη σημασία των οικογενειακών, των κοινωνικών και των οικονομικών παραγόντων.

Οι ψυχολόγοι δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός πως το παιδί (αγόρι ή κορίτσι) του οποίου οι ανώτερες λειτουργίες ελέγχου δεν έχουν αρχικά ολοκληρωθεί, δεν έχει το ίδιο την ικανότητα πρόβλεψης των ενεργειών του. Ζει μόνο το παρόν χωρίς να αντιστέκεται στους ερεθισμούς του εξωτερικού κόσμου.

Το παιδί έχει από ενωρίς την ανάγκη να ταυτιστεί. Στην επιθυμία του να ταυτιστεί με το πρότυπο, δίνει έντονη συναισθηματική φόρτιση στην προσπάθειά του αυτή.

Στη σύγχρονη ζωή των μεγάλων αστικών κέντρων, όπου επικρατεί ένα ανώνυμο και αυτοματοποιημένο στυλ ζωής των ανθρώπων, εκεί παρατηρείται μια αδράνεια ή παθητική στάση των παιδιών. Στα σύγχρονα οπτικο-ακουστικά μέσα στα οποία τα παιδιά των πόλεων αφιερώνουν πολλές ώρες την ημέρα, η προβολή ακατάλληλων σκηνών βίας ( τηλεόραση, βίντεο κλπ) επηρεάζει αρνητικά την αγωγή τους.

Στην περίπτωση μιας διαλυμένης οικογένειας, τα νέα παιδιά  χωρίς ηθική στήριξη,  γίνονται εύκολοι δέκτες των αρνητικών ερεθισμών, προωθούμενα  ενωρίς στην παραβατικότητα.  

Σοβαρός παράγοντας γα αντικοινωνική παρέκκλιση είναι η στέρηση των αναγκαίων μέσων για ικανοποίηση βασικών αναγκών των παιδιών αυτής της κατηγορίας, ήτοι έλλειψη μέσων διατροφής και ένδυσης, στέρηση παιδικών και εφηβικών στιγμών ευχαρίστησης στα πλαίσια της ψυχαγωγίας, έλλειψη αγάπης κλπ.  Οι ελλείψεις αυτές δημιουργούν αισθήματα φθόνου, ζηλοτυπίας εναντίον όσων έχουν μια κανονική και  ισορροπημένη ζωή, με συνέπεια την εκδήλωση επιθετικότητας στην οποία τα ωθεί υποσυνείδητα ένας ψυχολογικός μηχανισμός που τον εκτρέφει το σύνολο των αρνητικών απωθήσεων.

Οι συναισθηματικές διαταραχές προκαλούν την ψυχολογική ανισορροπία. Κύματα νευρικής ενέργειας απωθημένα στο ασυνείδητο προκαλούν μια επώδυνη κατάσταση έντασης, η οποία εξωτερικευόμενη μεταβάλλεται ή μορφοποιείται σε επιθετική συμπεριφορά, μη γνωρίζοντας κανείς τα  πιθανά αποτελέσματα αυτής της κατάστασης.

Υπάρχει σχέση μεταξύ της παραβατικότητας ( ή και της εγκληματικότητας) και μιας ορισμένης υπερτροφίας του «Εγώ», η οποία εκφράζει μια δυνατή ανάγκη των νέων ανθρώπων να επιβεβαιωθούν μπροστά και εναντίον του περιβάλλοντος. Ολόκληρο το είναι τους εκφράζει κίνηση επιδειξιομανίας  Πολλοί αποδίδουν τις παρεκβάσεις αυτές στις ανωμαλίες του ψυχισμού τους. Η ψυχική ανωμαλία δεν  είναι πνευματική ανωμαλία. Δεν αποσυνθέτει την προσωπικότητα. Εκφράζεται μόνο  με τις παραμορφώσεις του χαρακτήρα ή της νοημοσύνης, καθιστώντας εύθραυστη και πρώιμη την κοινωνική ισορροπία αυτών που τις υφίστανται.

Η μελέτη των διαταραχών του χαρακτήρα αποκάλυψε τις στενές σχέσεις μεταξύ ψυχικών ανωμαλιών και παραβατικής συμπεριφοράς.  Μερικές φορές ο παραβάτης νέος, διψασμένος για απόλαυση, φτάνει γρήγορα σε σημείο διάπραξης της παρανομίας (κλοπές,, καταστροφές, σκόπιμα χτυπήματα, προσβολή των ηθών κλπ). Συχνά η παρωθητική συμπεριφορά χρωματίζεται από αστάθεια, η οποία εκδηλώνεται σε μορφές και γεγονότα τυχοδιωκτισμού και αλητείας. Χαρακτηρίζεται από μια διάχυση φυσικής ενέργειας, από μια ελλιπή συγκέντρωση της προσοχής, από μια αδυναμία να παραμείνει σταθερός σε μια προσπάθεια.

Η περίπτωση συμμορίας των παιδιών ήταν ένα νεανικό φαινόμενο πριν από μερικές δεκαετίες που το παρατηρούσε κανείς σαν παιγνίδι, αρχικά σε μικρά αστικά κέντρα ή στην ύπαιθρο, αλλά το οποίο στη συνέχεια στα  μεγάλα αστικά κέντρα εξελίχθηκε σε κλειστά κυκλώματα με σκοπό τη διάπραξη παράνομων ενεργειών. Το αίσθημα της ένταξης στην ομάδα διέλυε το συναίσθημα ενοχής, τις ανησυχίες και τους ατομικούς ενδοιασμούς. Μέσα στις περιπέτειες ο καθένας εύρισκε  την ευκαιρία να συναισθανθεί τη δύναμη ενός «εγώ» το οποίο υποστήριζε το συλλογικό «εγώ» της ομάδας..         

Οι σύγχρονες ομάδες παίρνουν μια πολιτικο-παρακρατική μορφή με δράσεις που στρέφονται κατά  της περιουσίας, κυρίως (π.χ  καταστροφές καταστημάτων) εν ονόματι μιας δήθεν ιδεολογίας. Οι ομάδες αυτές είναι συνήθως πολυάριθμες και δρουν ομαδικά. Από την άλλη, είναι ομάδες που διαπράττουν εγκλήματα κοινού ποινικού δικαίου, είναι ολιγάριθμες και η δράση τους δε γνωρίζει όρια στις αντικοινωνικές τους συμπεριφορές. Στην κατηγορία αυτή εντάσσεται το φαινόμενο των  εφήβων, που εμφανίστηκαν δυναμικά κατά πρώτον στην πρωτεύουσά μας την Αθήνα, και κατά δεύτερο λόγο σε άλλες μεγάλες πόλεις της Χώρας.

Να τονιστεί τελικά ότι για να τελεστεί παραβατική πράξη, είναι απαραίτητη η σύμπτωση δύο αναγκαίων προϋποθέσεων: αφενός ο ψυχισμός του ατόμου με τις κληρονομικές του προδιαθέσεις( γονίδια, DNA), που είναι ο εγγενής παράγοντας με υποσυνείδητες εκδηλώσεις παρωθήσεων, ο χαρακτήρας, η δομή του εσωτερικού είναι του παραβάτη, οι συναισθηματικές διαταραχές, και αφετέρου οι αποκτημένες με την αγωγή και τις επιδράσεις του περιβάλλοντος συμπεριφορές, που κινητοποιούν τους εσωτερικούς αυτοματισμούς του ατόμου. Το ποια θα είναι τελικά η αντίδρασή του και η ενεργοποίηση των ατομικών του χαρακτηριστικών, είναι ζήτημα της στιγμής και της υπάρχουσας συγκυρίας.

Συμπέρασμα. Όσα παραθέτω πιο πάνω ως αιτίες  πρόκλησης των φαινομένων παραβατικότητας των νέων, είναι αποτύπωση της πραγματικότητας στη σύγχρονη εποχή, όπως γενικά τη βιώνουν οι τελευταίες γενιές σε πανανθρώπινο πλάνο.

Θα εστιάσω, όμως εδώ, στην ελληνική πραγματικότητα με την πεποίθηση ή ίσως και την ψευδαίσθηση, κατά την άποψη κάποιων, ότι το συλλογικό μας «Εγώ» βρίσκεται σ’ένα επίπεδο διαφοροποίησης, που το αντιδιαστέλλει, σε ηθικο-κοινωνική διάσταση, από άλλες κρατικές οντότητες, ειδικότερα αυτές του κλίματος της ευρωπαϊκής κουλτούρας.

Με βάση αυτή τη διάκριση, οι παρατηρούμενες αλλαγές στο πολιτιστικό υπόβαθρο της χώρας μας, συνεπάγονται τις φανερές κρατικές και εθνικές παθογένειες τα τελευταία χρόνια, γεγονός που θα μπορούσε να τεκμηριώσει τη βαθιά πραγματιστική και ιδεολογική κρίση που διέρχεται η κοινωνία στο σύνολό της.           

Με λίγα λόγια, ο υλιστικός πραγματισμός έχει υποσκελίσει τα κλασικά πρότυπα με τα οποία ανδρώθηκαν στο παρελθόν γενιές ελλήνων πολιτών που γαλουχήθηκαν με τις αξίες και τις αρετές της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ήτοι με τα νάματα της  ελληνοχριστιανικής παιδείας. Αντλούσαν γνώση και πνευματικό περιεχόμενο και εκείθεν το μετάγγιζαν στη ζωή του έθνους, ώστε με  τον κατηχητικό λόγο και την ανθρωπιστική καλλιέργεια να διαμορφώνουν σταθερά την εθνική συνείδηση.

Η μετεξέλιξη των γενικών πολιτιστικών όρων και η αποστασιοποίηση από τις παλιές αντιλήψεις και τα κλασικά δεδομένα, έφεραν στο προσκήνιο μια νέα μορφή πολιτισμικής ζωής, με διαφορετικούς στόχους και νέες αντιλήψεις.

Από τη μεταλλαγμένη αυτή κατάσταση δεν ξέφυγε και η χώρα μας, που αγωνίζεται να διαφυλάξει τα κεκτημένα της. Εν μέρει το έχει επιτύχει. Όμως, οι τραυματικές εμπειρίες παρέμειναν. Τα πνευματικά της αναχώματα υπέστησαν επικίνδυνες ρωγμές στο πολιτιστικό της γίγνεσθαι. Τα όσα αρνητικά φαινόμενα συμβαίνουν στην κοινωνική μας ζωή, οφείλονται αναμφίβολα στα μεγάλα ηθικά κενά που οδηγούν την κοινωνία μας σε επικίνδυνες στρεβλώσεις. Τέτοια στρεβλά και συνάμα παρακμειακά φαινόμενα είναι πολλά: απιστία, σκληρός εγωκεντρισμός, εσωστρέφεια που αποξενώνει κοινωνικές αρετές (αλληλεγγύη, σύμπνοια, ενσυναίσθηση κλπ).

Μέσα σ’αυτόν τον ανορθόδοξο και σχεδόν παρανοϊκό κοινωνικό νεωτερισμό, διαμορφώνονται παιδιόθεν οι σύγχρονοι νέοι μας, κατάφορτοι με τα στραβά και τα παράδοξα της νέας πολύπλευρης και ταυτόχρονα  αντιουμανιστικής ιδεολογίας, της νεωτερικότητας, που είναι προέκταση και συνέπεια  της ανεπαρκούς ή, το χειρότερο, της έλλειψης ηθικο-θρησκευτικής Αγωγής*   

Γιάννης  Γουργιώτης 10-01-2022